مقاله

آرمینوس وامبری خاورشناس پرآوازه مجاری، سالها در شهر قسطنطنیه اقامت كرد و در تحقق آرزوی خود برای سفر به ایران و خاصه به تركستان بدون تغییر مذهب، به آموختن شریعت اسلام و زبان فارسی و تركی خاوری پرداخت. آن‌گاه به سوی ایران رهسپار شد و با سفر به خوی و تبریز و زنجان و قزوین، در لباس درویشی دروغین، و اقامت در این شهرها و توصیف دلچسب وقایع به تهران رسید، مدتی بعد با هیئت مبدل درویش بغدادی به قم، كاشان، اصفهان و شیراز رفت و پس از اقامت سه ماهه در این شهرها و بیان حوادث و وقایع آنجا به نحو مطلوب و شیرین به تهران بازگشت

این یک بحث بسیار قدیمی در سابقه علوم تفسیری و قرآنی است که آیا در قرآن آیاتی هست که تأویل آن را جز خداوند و یا به روایت شیعه (و برخی دیگر) جز خدا و پیامبر (و امامان) ندانند یا خیر؟ و دقیقاً منظور از متشابهات چیست و مراد از تأویل آن آیات چیست و چه کسانی معانی آن آیات را درک می کنند و چه کسانی باید علم آن آیات را از خداوند بخواهند؟ این بحث خلاصه وار چنانکه می دانیم به آیه ای از قرآن باز می گردد که در این باره اشاره ای دارد. برخی مانند معتزله به وجود آیات متشابه تأکید داشته اند و آن را راهی برای تأکید بر ضرورت تأویل آیاتی می دانستند که ظاهرش نوعی تشبیه را شاید تأیید کند و برخی دیگر دایره متشابه را بسیار محدود می دانسته اند.

روایت‌گرایی[۳] با قرائت هایدن وایت[۴] و فرانک انکراسمیت[۵] را می‌توان به نحوی سودمند همچون وارونه‌ی دو نوع پوزیتیویسم تحلیل کرد. نخست آن که شناخت‌شناسیِ روایت‌گرایانه را می توان به عنوان وارونه‌ی تجربه‌گرایی[۶] نگریست. مدّعای آن مبنی بر این که روایت‌ها به سان استعاره[۷]‌هایی عمل می‌کنند که فاقد هرگونه محتوای شناختی[۸] هستند، خود بر بنیان یک اصل تجربه‌گرایانه یعنی «نظریه‌ی تصویریِ»[۹] معرفت استوار شده است. به علاوه همه‌ی آن وجوه غیرشناختی‌ای که به روایت‌ها منتسب می‌شود، به این نظریه‌ی تصویری معرفت و نظریه‌ی تصویری بازنمایی[۱۰] وابسته هستند. از این رو اکثر خصایص شناخت‌شناسانه‌ای که وایت و انکراسمیت به روایات تاریخی نسبت می‌دهند نیز در مشکلات و نواقص این نظریه‌های تصویری سهیم هستند. مدّعای دوم این مقاله آن است که نظریه‌های تبیین روایی را می‌توان در یک تحلیل سودمند همچون وارونه‌ی نظریه‌ی پوزیتیویستیِ قانون فراگیر[۱۱] در نظر آورد. از این جنبه، نسخه‌ی انکراسمیتیِ روایت‌گرایی بسیار رادیکال‌تر است چرا که به نحو همزمان هم علّیت را از فهم رواییِ تاریخ کنار می‌گذارد و هم تعارضی را میان حالت‌های روایی و علّیِ درک مفروض می‌گیرد. اگر نظریه‌ی تبیین نسخه‌ی وایتیِ روایت‌گرایی را در نظر بگیریم، روایت‌گرایی او را باید نظریه‌ای پیوندی (دورگه)[۱۲] بخوانیم. اما با این وجود، این نسخه نیز باید وارونه‌ی نظریه‌ی قانون فراگیر در نظر آورده شود چرا که قانون فراگیر را با شماری فراوان و نامعینی از استراتژی‌های تبیینی جایگزین می‌کند.

مساجد و جوامع: غیر از آنکه محتسب وظیفه داشت به‌طور کلی آنچه را «مسنون و مشروع نیست» در مساجد و جوامع اجازه ندهد، باید از خرید و فروش دائم در این نقاط هم جلوگیری می‌کرد. اما خرید و فروش موقت داخل یا بیرون مساجد مجاز بود؛ مگر آنکه مثلاً موجب تنگی جای نمازگزاران و پریشانی نماز آنها می‌شد (غزالی، 2/337). محتسب همچنین باید مراقب می‌بود تا ناظران مساجد، آنها را پاکیزه نگاه دارند و پس از هر نماز درها را ببندند و شبها قندیلها را روشن کنند و اجازۀ خوردن و خوابیدن در مساجد ندهند (ابن اخوه، 172-175). اما الناصر للحق آورده است که بستن و قفل کردن درب مساجد ممنوع است و محتسب باید از آن جلو گیرد (ص 15). طرح دعوا و قضاوت در مسجد و جامع ممنوع بود و محتسب وظیفه داشت قاضی و اصحاب دعوا را از آن کار باز دارد؛ زیرا ممکن بود اشخاص جنب و حائض و ذمی و مجنون هم برای طرح دعوا به مسجد در آیند ( شیزری، 113).

در عرصة کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی کمتر کسی است که با نام و آثار زنده‌یاد استاد احمد منزوی آشنا نباشد. استاد در سال ۱۳۰۲ در سامره به دنیا آمد. مقدمات علوم را نزد پدر بزرگوارش، مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی (صاحب الذّریعه الی تصانیف الشّیعه) فراگرفت. در دوازده سالگی همراه پدر به نجف اشرف سفر کرد و در بیست سالگی همراه پدر به ایران بازگشت و پس از اخذ دیپلم از دارالفنون، به دانشکدة معقول و منقول راه یافت. در سال ۱۳۲۷ به استخدام آموزش و پرورش بندرانزلی درآمد و در سال ۱۳۲۹ به تهران منتقل شد و به تدریس پرداخت و سرانجام در سال ۱۳۵۶ سبک‌دوش (بازنشسته) شد.

اگر از من بپرسند که بزرگترین چامه‌سرای ایران کیست؟ نخستین نامی که در یاد من برخواهد جوشید، خاقانی است. این سخن سخنی خُرد و خام نیست. این دید و داوری درباره‌ خاقانی که او را بزرگترین و بشکوه‌ترین چامه‌سرای بدانیم، به تنهایی جایگاه بلند و ارجمند او را در سخن پارسی آشکار می‌تواند داشت. بی‌گمان در پی این سخن، این پرسش در پیش نهاده خواهد آمد که: اگر چنین است، چرا خاقانی آن آوازه‌ بلند و نامی ارجمند را که شایسته‌ اوست، فرادست نیاورده است؟

روح نو در تن حرف کهن، در واقع جان صاحب سخن است که هرگز از آن برگرفته نمی‌شود. در مکتب مولانا، عشق، ترجمه پهناور خواست در ضمیر آدمی است که هر اندازه در ترجمه نهاد خواهنده در وجود، مهارت و بساطت و حدت‌نظر و پهناوری به کار رود، معرکه عاشقی به عنوان عالی ترین ترجمه به عرصه ظهور خواهد آمد. عاشق در واقع ضمیر بالنده و جان ناآرام و روح شیدای خود را با بازیگریهای ذوفنون عاشقی ترجمه می‌کند.

تاريخ غذاهاى ايرانى را ميتوان از لابلاى مدارك وکتابهاى مربوط به دربار پادشاهان ايران و هدايايى که به ايشان تقديم ميشده و يا شرح سفره هايى که پادشاهان و اميران براى ميهمان خاص و يا عموم مردم ميگسترانيده اند بدست آورد. اين بررسى تاريخى وقتى توجه را به خود جلب ميکند که ببينيم در غير ايران نيز صحبت از غذاهاى ايرانى و آموختن فن آشپزى از ايرانيان است. هنگامى که تاريخ مربوط به خلفاى عباسى را مرور کنيم به ذکر برخى اطعمه مانند فالوذج و يا لوزينج برميخوريم که معرب همان فالوده و لوزينه ايرانى است(1).

اطلاعات ما در خصوص کاغذ در دوره‌های مختلف اسلامی بسیار اندک است، این اطلاعات حتی در دوره‌ای که چاپ پا به ایران گذاشته و حجم قابل توجهی کاغذ وارد ایران گردیده نیز ناچیز می‌باشد بطوری که امروزه کمتر اطلاعی از ویژه‌گی‌ها وخصوصیات کاغذ در دوره قاجار و حتی بعد از آن در دسترس می‌باشد. طی این یادداشت سعی نموده‌ام با طرح این معضل نمونه‌هائی از اطلاعات اندک که می‌توان با کمی دقت استحصال نمود را معرفی کنم تا از این پس با دقت پیرامون این قضیه بتوانیم این داشته ها را افزایش دهیم.

وظایفی که امروز بر عهده سازمانهایی چون شهرداری، دادگستری، دوایر مربوط به اصناف، و نهادهای امر به معروف و نهی از منکر و ضابطان نظامی آنهاست،قطع نظر از مقتضیات عصر حاضر بر اثر توسعه همه جانبه جوامع نوین، به روزگار کهن در زمره وظایف محتسب و نهاد احتساب بوده است. بررسی وظایف نظری و عملی این نهاد، اسباب دخالت و نظارت محتسب بر روابط اقتصادی و اجتماعی، و شیوه های إعمال قوانین توسط او می تواند تصویری روشن از زمینه های فقهی- حقوقی و اجتماعی که به تأسیس نهادهای نوین یاد شده انجامیده است، ایجاد کند.