مقاله

در طول ششصد سال گذشته سخنوران بسیار در ساحت شعر و ادب فارسی ظاهر شدند و هریک به اندازة توان فکری و ذوقی خود بر اوراق تاریخ فرهنگ و ادب این مردم آثاری برجای نهادند اما هیچ یک از آنان به پایگاه حافظ نزدیک نشد؛ اما علت این اقبال و دلبستگی بی‌مانند به شعر حافظ و راز ماندگاری او در حافظه مردمان پارسی زبان در چیست؟ این پرسشی است که نگارنده در گفتار حاضر به آن پرداخته است.

خواندن و باز۟خواندنِ سَرگُذَشتنامه ها و کُتُبِ تَراجِم، و باز۟نگریستن در تصویر و تَصَوُّری که از حال و قال و صَی۟رورَت و مَآلِ گذشتگان به دست داده می شود، حتَّیٰ اگر دستمایه ای از برایِ معرفت و عبرت و اِتِّعاظ نباشَد، تَفریحِ سالم و سَرگرمیِ دِل انگیزی است؛ بویژه برایِ ما رَعایایِ «مَمالِـﻚِ مَحروسه» که حَسَب العادَة، بیشتر در «گذشته» هامان زندگی می کنیم و با «دیروز» خوشتر می گذرانیم تا «امروز» و «فردا».

رساله حاضر در مورد تاریخچه نظام و فنون نظامی گری از ازمنه قدیم تا اوائل قرن چهاردهم هجری است. این نسخه منسوب است به محمدحسن خان صنیع الدوله که بعدها ملقب به اعتماد السلطنه گردید. او از مقربان دربار ناصرالدین شاه و وزیر انطباعات این دوره است.

به مناسبت چهلمین روز درگذشت استاد احمد منزوی تعبیر زیبای فوق را استاد ایرج افشار در مقدمه کتاب دانش و فرزانگی، سیری در زندگی و آثار استاد احمد منزوی که به همت آقای علی رفیعی علامرودشتی همکار عزیزمان که اینک در بستر بیماری افتاده است و آرزوی شفای عاجل و کامل برایش داریم و مقدمه عالمانه دیگر همکار دانشمندمان آقای علی بهرامیان به زیبایی آورده است. همین کتاب دستمایه‌ای شد تا با بهره‌گیری از مطالب آن این چند سطر را بیاد استاد قلمی کنم...

بررسیها و تحلیلهاي تاریخی مبتنی بر مستندات، نقش مهمى در روشن کردن اسرار و حقایق تاریخى دارند. در این میان، مکتوبات و اسنادى که نمایندگان سیاسی کشورها به دولت خود ارائه مى کنند، از بهترین گواهان جریانها و اتفاقات سیاسی است. این سند، بازگو کنندة مأموریت محرمانه و مستقیم ناصرالدین شاه قاجار به حسنعلى خان گروسى، سفیر ایران، مبنى بر گفتگو با ناپلئون سوم، امپراطور فرانسه، در خصوص تصمیم سفر شاه به فرنگ و چگونگى انجام آن است که علاوه بر اهمیت تاریخى موضوع سند و عدم انتشار آن، طرفین گفتگو نیز حایز اهمیت هستند.

اسطوره ها بخش مهمی از باورها و زندگی روزمره مردمان باستان را تشکیل می داده اند . از زمانی که گیاهان نقش مهمی را در زندگی انسانها داشته اند و تا امروز نیز این عملکرد را حفظ کرده اند، بخشی از اسطوره ها حول گیاهان شکل گرفته اند و تدریجاً از قدرت بالایی برخوردار شدند. این اعتقادات افسانه ای از طریق سمبلها و نمادها مردمان و ملتهای باستانی می تواند رد یابی شود . نمادگرایی ابزرای برای دانش باستانی است و اساسی ترین وسیله برای توضیح مفاهیم است . نمادها به افکار جهت و حرکت می دهند و انسان ها را هدایت می کنند تا بدون کلام تفکر کنند . نماد در هنر و سطوح مختلف آن و براساس باورها و آداب اجتماعی که هنرمند را تحریک و تهییج می کند، عمل می کند .

چهارمین نشست مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ خاقانی به بررسی منشآت خاقانی اختصاص داشت که با سخنرانی استاد محمد روشن ـ مصحح منشآت خاقانی و پژوهشگر متون فارسی ـ در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد. منشآت خاقانی جزو مشهورترین و درخشان‌ترین منشآت فارسی و بی‌گمان از متون ارزشمندی است که روی سخن خاقانی در این نامه‌ها با خویشان و نزدیکان، بزرگان، امیران و شهریاران روزگار خویش است و در آن بسیار نکته‌ها آمده است که پرده از تاریکی‌های اوضاع زمانه برمی‌گیرد و جوینده نکته‌یاب در بازشناختن محیط اجتماعی، آداب و رسوم و عقاید و خصوصیات روحی مردم از آنها بهره می‌یابد و محقق باریک‌بین نیز راهی به گوشه‌های ناشناخته تاریخ ایران آن دوره می‌برد.

منوچهر بزرگمهر، پرچمدار فلسفه تحلیلی در ایران و از پیشروانِ نهضت ترجمه متون فلسفی آشنایی ایرانیان با اندیشه‌های جدید غرب و بنیان‌های دنیای جدید به اواسط دوران قاجار بازمی‌گردد؛ اما این آشنایی زمانی شکلی رسمی به خود گرفت و بیش از پیش دامن گسترد که دانش‌آموختگان فرهنگ جدید بعد از مشروطه وارد میدان شدند و با عرضه آثار خود بنیان‌های فکری و فلسفی غرب را شناساندند. محمدعلی فروغی (۱۳۲۱ـ ۱۲۵۴) ملقب به «ذکاء‌الملک»، ادیب، سیاستمدار و از روشنفکران نامدار ایرانی و به عنوان پیشاهنگ معرفی فلسفه جدید غرب و پیشقراول تحول سبک در زبان فلسفه، در دهه دوم قرن حاضر با انتشار یکی از اصلی‌ترین متون فلسفه مدرن و بنیان تاریخ‌نویسی فلسفه جدید یعنی کتاب «سیر حکمت در اروپا»۱و نیز ترجمه فارسی کتاب روشنگر «گفتار در روش» اثر رنه دکارت (۱۶۵۰ـ ۱۵۹۶) نقش آغازین و مؤثری را در این ماجرا داشته است.

حدیث مرگ میرعماد برهه زمانی مورد بررسی ما که همزمان با ظهور و اوج‌گیری شخصیت هنری میرعماد است، مقطعی حساس و بحث‌انگیز است؛ مهره‌های سیاسی بیگانه با نفوذ و حضور میان کشورهای مسلمان مشغول طرح‌ریزی تفرقه کلی بودند و کشورهایی چون هند و ایران و عثمانی که بنا به ذوق فکری عشق ذاتی به فرهنگ و زبان فارسی از یک سرچشمه علمی و فرهنگی سیراب می‌شدند، شیفته‌وار به هنر و ادبیات ایران عشق می‌ورزیدند و زبان فارسی در مناطق بزرگی از آسیا، خاورمیانه، خاور دور گسترش یافته بود و ادبیات فارسی از آسیای صغیر تا ماوراءالنهر از تاجیکستان امروز تا اقصی نقاط شبه قاره هند رواج داشت.۱

بازخوانی رسالۀ «دربارۀ نظام رایش»(۱) ماکیاولی «منشورات رایش» به مجموعۀ نوشته‌هایی گفته می‌شود که سنّتی حقوقی و مختّص تاریخ آلمان و متمایز از فرانسه و انگلستان را تشکیل می‌دهد. این سنّت پس از سقوط امپراتوری رُم و زاییدۀ موقعیت بوجود آمدۀ ویژۀ سرزمین‌های آلمانی‌زبان پس از رفرماسیون و در بستر مناسبات پیچیده بین منافع قیصرها و بیش از سیصد حکومت محلّی و همینطور اصناف و طبقات رایش، قبایل و امیرنشین‌ها شکل گرفت و بعدتر تحت تأثیر آموزۀ ماکیاوللیاییِ «Staatsräson» و آموزۀ حاکمیّت ژان بُدَن قرار گرفت. محققان این سنّت را مسیر ویژۀ آلمان در پیوستن به عصر جدید دانسته‌اند.