مقاله

دفاع از جلال آل‌احمد این روزها كار آسانی نیست. نویسنده به سادگی مورد هجمه قرار می‌گیرد كه از نویسنده‌ای غرب‌ستیز دفاع می‌كند كه به همراه آن دیگری (شریعتی) مسبب همه بدبختی‌هایی است كه امروز بر سر ایران آمده. این نگاه منفی به آل احمد، نتیجه خوانش‌هایی ناهمزمان (آناكرونیك) و غیرتاریخی است كه بعضا برخی نویسندگان و پژوهشگران بعدی آن را مسبب شده‌اند.

«هویت» به معنی چیستی و کیستی است و به تعبیر مانوئل کاستلز Manuel Castells جامعه‌شناس اسپانیایی «فرایند ساخته شدن معناست» زیرا هر موجودی قبل از موجود شدن، فاقد معنا است. از نظر وی، این «معنا» برپایه ویژگی فرهنگی یا آن دسته از ویژگی‌های فرهنگی که بر سایر منابع برتری دارند استوار است. (کاستلز،22:1380) هویت ملی عناصری چون جغرافیا، زبان، ملیت، فرهنگ و دین دارد. از این‌رو، در این نوشتار به فعالیت‌‌ها و اقدامات استاد بدرالزمان قریب در زمینه هویت ملی پرداخته می‌شود.

با ورود دین اسلام به ایران، و آمیزشش با فرهنگ ایرانی، در طی دوره هایی ، ادبیاتی شکل می‌گیرد که هم آمیخته به تاریخ و اساطیر ایران باستان بود و هم متأثر از فرهنگ اسلامی؛ شاید بهترین نمونه ی این اختلاط، ادبیاتی است که توسط حافظ به وجود آمده است.

شناسایی نشانگرها یا حروف الفبا، خط ها، و سامانه های الفبایی و آشنایی با تاریخچه پیدایش و تکامل آنها (لغت شناسی یا فیلولوژی) از شاخه های مهم دانش اپیگرافی، و از نقطه های برجسته تلاقی آن با پدیده شناسی فرهنگ و تاریخ فرهنگی، به شمار می رود.

این روزها فقدان فرزانه بانویی دانشمند، بر غم و اندوه بسی افزود؛ بانویی که آرام و آهسته زندگی گرانمایه را بر سر خدمت به فرهنگ ایران نهاد و دانشجویان و استادان بسیاری پرورد و آثار ارزشمند بسیاری به یادگار گذاشت: دکتر بدرالزمان قریب، که نمونه‌‌ای راستین از دانشمندی دلدادۀ میهن خود بود. آثار و آراء علمی او به‌ویژه در باب زبان‌های ایران باستان، از جمله مهم‌ترین آنها زبان سُغدی، از جمله اندک مواردی بود که مرزهای جهان علم و تحقیق را درنوردید و در آن زمینه‌ها هیچ محققی نمی‌تواند خود را از تحقیقات گسترده و دقیق او بی‌نیاز بداند. بررسی و پژوهش در زندگی و آثار او بسی آموزنده است و خود بخش درخشانی از فرهنگ سرزمین ماست.

همنشینی با بزرگان نعمت بزرگی است و من سپاسگزار آفریدگارم که بخت این را داشته‌ام که در دوران زندگی و طی خدمات دانشگاهی‌ام از هم‌صحبتی و همنشینی دانشمندان سده‌ای که در آن زیسته‌ام برخوردار باشم. بدرالزمان قریب، همکار دانشمند و دوست قدیمی من یکی از این بزرگان بود که ما در گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، بیش از سی سال در کنار هم بودیم و من برای چندمین بار از او و شخصیت علمی‌اش یاد می‌کنم.

صبح دیروز، دوازدهم شهریورماه ۱۳۹۹، استاد اسماعیل سعادت، مترجم و محقق برجستۀ ایران و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در سن ۹۵سالگی درگذشت. او از بزرگترین پارسی دانان و نویسندگان اخیر ایران بود و قریب هفتاد سال نوشت و پژوهید و آثار کلاسیک فلسفی را ترجمه کرد و شاگردان زبده و آثار بزرگ پدید آورد. نگارنده در کلاس و پژوهش و آموزشهای متناوب در کار ویرایش با آن استاد ارجمند آشنا شدم.

یوگا (یا همان یوغ فارسی) یکی از مکاتب یا فلسفه‌های شش‌‌گانه هندی معروف به دارشاناست، آن هم دارشانا‌های (Astik) و نه (nastik) و تفاوت این دو در این است که دارشاناهای «اَستیک»، ودا باور بوده و کتب مقدس چهارگانة ریگ‌ودا، یجورودا، سامه‌ودا واتهاروا ودا را قبول دارند. برخلاف دارشاناهای ناستیک (شامل بودیزم، جینیزم و چارواکا) که وداهای چهارگانه را قبول ندارند.

اصل ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور، در آخرین روز اسفند ۱۳۲۹ به تصویب مجالس شورای ملی و سنا رسید. از این تاریخ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دولت دکتر مصدق، ۲۹ ماه فاصله است. این مدت را من در کتاب «خواب آشفته نفت» به سه دوره مشخص تقسیم کرده‌ام: دو دوره هشت ماهه و یک دوره سیزده ماهه. هشت ماهه اول را ـ از اول فروردین ۱۳۳۰ تا بازگشت مصدق از امریکا (اول آذر ۱۳۳۰) ـ «دوران امیدواری‌ها» نام نهادم. هشت ماهه دوم با دست خالی برگشتن مصدق از امریکا شروع شد و به قیام سی‌ تیر ۱۳۳۱ منتهی گردید. این هشت ماه را «دوران سرخوردگی‌ها و تلخ‌کامی‌ها» خواندم؛ و بر آن سیزده ماه باقی که از انتصاب مجدد مصدق به نخست‌وزیری تا کودتای ۲۸ مرداد ادامه یافت، عنوانی مناسب‌تر و درخورتر از «سیزده ماه نحس» نیافتم.

ندانستن تاریخ، اشکال بسیاری از پژوهشگران ما در حوزه های مختلف و مرتبط با تاریخ است. بنده می دانم که تاریخ فی حد نفسه، اندیشه ای را اثبات و نفی نمی کند، اما بارها بر این تأکید داشته ام که آگاهی از تاریخ، ما را برای سنجش افکار و طرح نظریات جدید، هوشیار و آگاه می‌کند. ااشکال این است که بسیاری این نیاز را احساس نمی کنند و مستقیم سراغ مباحث خاص خود می‌روند، و یا تصور می کنند مطالعه چند کتاب تاریخی عمومی، مشکل آنها را حل می کند.