گفتگو

در عرفان اسلامی قاعده‌ای هست که می‌گوید: لا تکرار فی التجلی. یعنی تجلی تعددپذیر و تکرارپذیر نیست. بحث پلورالیسم دینی، ادعای تساوی حقانیت ادیان (Equal Validity of Religions) است. در بحثهایی که با خود جان هیک داشتم، این تعبیر را بسیار به کار می‌برد؛ یعنی ادیان همه حق‌اند و متساویاً هم حق‌اند. این ادعا به لحاظ معرفت‌شناختی مخدوش است و پیامدهای نادرست و زیانباری هم دارد و آشکارا مسئله دعوت به دین و تبلیغ دینی را منتفی می‌سازد.

حسین باهر جامعه شناس و بنیانگذار مکتب رفتارشناسی در گفت و گوی تفصیلی با ایرنا به بررسی دلایل، آثار و پیامدهای پدیده ی فرار مغزها و البته آنچه وی فرار ژن ها خواند، پرداخت. حسین باهر متولد اول فروردین ۱۳۲۳ در قم است. او که دارای مدرک دکتری در توسعه ی اقتصادی و فوق دکتری فلسفه ی مدیریت منابع از کاناداست، آثار متعددی را در زمینه ی رفتارشناسی، جامعه شناسی و مدیریت از خود بر جای گذاشته است. باهر به تازگی از عضویت در هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران بازنشسته شد.

وقتی جامعه‌ای به خود احترام نگذاشت و دروغ و ریا برایش به روش‌های «طبیعی» و «زرنگی» به حساب آمد. وقتی سر و شکل آدم‌ها؛ دارایی‌؛ خودرو و تحصیلات تبدیل شدند به معیارهای سنجش انسانیت، چنین جامعه‌ای رو به سقوط خواهد گذاشت. 28 ژوئن مصادف با زادروز ژان ژاك روسو؛ اندیشمندی‌ست که صاحب سه فرضیه‌ی مهم است: تئوری آموزش و پرورش، پولیتیکال تئوری و تئوری انسان طبیعی. در اولی؛ روسو معتقد به ساخت انسان منصف، عادل، منطقی، اخلاقی، دورنگر و اندیشه‌گر است. انسانی که به حقوق دیگران احترام بگذارد، مفید و متکی به خود باشد و درست و نادرست را تشخیص بدهد. مفسران این تئوری بودند که مدارس را کارخانه آدم‌سازی نام نهادند، نه فقط محل سوادآموزی و یادگرفتن حساب و هندسه و مقدمات علوم و ادبیات.

سیدعلیرضا بهشتی: نام ناطق‌نوری در منزل ما نامی آشنا بود. او را به‌عنوان یک روحانی تلاشگر، شجاع و خوش‌بیان می‌شناختیم. در جریان یکی از راهپیمایی‌های انقلاب، در خانه غسل شهادت کرد تا آماده و پاک به سوی سرنوشتی که هیچ‌کس نمی‌دانست چیست، برود. در روزهای پرالتهاب منتهی به پیروزی انقلاب نیز با پدر ارتباطی تنگاتنگ داشت. پس از انقلاب، بیشتر در رابطه با جهاد سازندگی می‌شناختیمش و البته نقش پررنگی که در مقطع زمانی معینی، در سامان‌یابی جامعه روحانیت مبارز داشت. با حزب جمهوری اسلامی هم همکاری گسترده‌ای داشت، به خصوص پیش از فاجعه خونبار هفتم تیر؛ اما آنچه بیش از هر چیز ناطق را زبانزد محافل سیاسی کرده و می‌کند، پایبندی‌اش به راه و رسم جوانمردی است، تا آنجا که رقابت سیاسی موجب نمی‌شود رفاقت را کنار نهد. همین خصلت است که از او چهره‌ای با درک بالایی از اهمیت پیشبرد منافع ملی و سیاست‌ورزی با حفظ لوازمش ساخته است.

محسن آزموده/ دكتر فرشاد مومنی، اقتصاددان نهادگرا در حاشیه گفت‌وگوی حاضر میان دو شكل از دخالت دولت در اقتصاد تمایز می‌گذارد: نخست نقش حاكمیتی دولت و دوم تصدی‌گری و معتقد است آن شیوه‌یی از حضور دولت در اقتصاد كه مد نظر شهید آیت‌الله دكتر بهشتی بود، شیوه اول است، به عبارت روشن‌تر دكتر مومنی تمام تاكیدات شهید بهشتی در آثاری چون بانكداری، ربا و قوانین مالی در اسلام درباره نقش پررنگ دولت در نظارت بر اقتصاد و در اختیار گرفتن سرمایه‌های بزرگ را از این منظر تفسیر می‌كند و می‌گوید در مقام مقایسه اندیشه‌های اقتصادی شهید بهشتی به اقتصاددانان نهادگرا نزدیك‌تر بود. در آستانه سی و سومین سالگرد هفتم تیر با این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی كه خود از شاگردان مستقیم آیت‌الله بهشتی بوده درباره دیدگاه‌های نظری دكتر بهشتی به ویژه در زمینه عدالت اجتماعی گفت‌وگویی صورت دادم.

صدیقه قاسمی/ تنها ویژگی‌های آیت‌الله دكتر سیدمحمد حسینی‌بهشتی (1307 اصفهان-1360 تهران) چشمان نافذ، اندام كشیده، روی خوش و بیان صریح و شیوا، نبود، او در كنار علوم حوزوی بر دانش آكادمیك نیز تسلط داشت، غیر از عربی، انگلیسی و آلمانی را نیز می‌دانست و در تدریس و سخنوری نیز چیره‌دست بود، در كنار این جنبه‌های علمی اما برخی معتقدند كه یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های این شخصیت كاریزماتیك توان سازماندهی‌اش بود. در 26 سالگی مدرسه دین و دانش را در قم تاسیس كرد و سال‌ها خودش ریاست آن را بر عهده داشت. او همچنین از بنیانگذاران اصلی مدرسه حقانی است در كنار حسین حقانی، مهدی حائری تهرانی، علی مشكینی، علی قدوسی، عبدالرحیم ربانی‌شیرازی و سید مرتضی جزایری.

ناهید مولوی/ برای گفت‌وگو با علیرضا بهشتی به ساختمانی رفتم كه روزی خانه و منزل شهید بهشتی بود و امروز تبدیل به موزه شده است. از در كه وارد می‌شوی سمت راست كتابخانه و تندیس افرادی چون شهید بهشتی، مهندس بازرگان، آیت‌الله طالقانی، شهید مطهری و افراد دیگری جلب‌توجه می‌كند. گفت‌وگو با فرزند روحانی‌ای كه فلسفه می‌دانست و روزگاری در مدرسه حقانی هگل تدریس می‌كرده خالی از لطف نبود، فرزندی كه خودش هم در نهایت رو به فلسفه آورده و در انگلستان فلسفه‌سیاسی خوانده است. علیرضا بهشتی پدرش را متعلق به جریانی می‌داند كه آن را نواندیشی دینی می‌نامد و سخت معتقد است كه این جریان با فوت و شهادت و كنار گذاشتن یكسری از افراد به‌تدریج رنگ باخته و از این بابت جامعه ایران خسارت زیادی به خود دیده است.

من در کتاب «درآمدی بر دین‌شناسی نوین» گزارشی از تاریخچه پیدایش و تکوین دین‌پژوهی جدید یافتم؛ به خصوص بحث مفیدی درباره «رابطه دین و ایدئولوژی» که کورت رودلف توضیحات مفیدی درباره‌اش آورده است و در آن مقطع زمانی این موضوع در جامعه ما بسیار مطرح بود و او از ایدئولوژی دین ـ و نه دینی ـ دفاع کرده بود. او استاد دانشگاه لایپزیگ آلمان است و از شاگردان اتّو به شمار می‌رود. نگاه تاریخی خوبی به زمینه‌های پیدایش دین‌شناسی دارد؛ البته کتاب محتاج تجدید چاپ و بازنگری است. بنده چند بار تاکنون به ناشر نامه نگاشته و پیگیری کرده‌ام؛ اما به نتیجه‌ای نرسیده‌ام. این نیز از مشکلات محققان در کشور ماست که باید دنبال ناشر بدوند!

«بزرگترین رنج، ندانستن ارزش هنر است. مفتخرم از اینكه هر زمان به گذشته برمی‌گردم و به عملكرد خود نگاهی می‌اندازم خاطرات خوبی برای آیندگان به جای گذاشته‌ام، خاطراتی كه هر زمان كسی خواست به آنها مراجعه كند با دنیایی از شادی و افتخار رو به رو می‌شود.» اینها جملات عبدالوهاب شهیدی خواننده آواز ایرانی در مرز 93 سالگی است. عبدالوهاب شهیدی، خواننده موسیقی سنتی ایرانی و نوازنده «عود» است. وی كه فعالیت هنری خود را از كودكی و در كنار خانواده هنردوست خود شروع می‌كند به طور رسمی از سال 1320 با حضور در كلاس‌های اسماعیل مهرتاش در جامعه باربد؛ مهد هنر و فرهنگ آن دوران به مدت 20 سال آموزش می‌بیند. فعالیت او در رادیو و برنامه گل‌های جاویدان با مدیریت داوود پیرنیا از سال 39 شروع می‌شود.

منیره پنج تنی: در بخش نخست گفت‌وگویم با جناب دکتر همتی به موضوعاتی همچون تفاوت فلسفه دین و دین‌پژوهی، سیر شکل‌گیری دین‌پژوهی، اهمیت هرمنوتیک، رابطه و تعامل علومی همچون روانشناسی، جامعه‌شناسی، زیست‌شناسی و فیزیک را با دین بررسی کردیم. در بخش دوم این گفت‌وگو به موانع دین‌پژوه در مسیر تحقیق، پدیدارشناسی دین، بحث پلورالیسم و تجربه دینی، جایگاه و وضعیت دین‌پژوهی در ایران پرداختیم و همچنین چند اثر از دکتر همتی را متناسب با موضوع گفت‌وگویمان نقد و بررسی کردیم.