رسالۀ موسیقی (نقاوة الادوار و تصانیف)

افزودن به علاقه‌مندی‌ها

عبدالعزيز فرزند عبدالقادر مراغی است. وی همانند پدر خويش در عرصه‌های مختلفی فعاليت کرده است. حاصل اين تلاش‌ها تأليف رساله، ابداعاتی در نظام موسيقی، ساخت يک ساز جديد و ساختن آهنگ‌هايی در اقسام تصانيف زمانه است. در اين کتاب ابتدا شرح‌حال نويسنده، ابتکارات وی در نظام موسيقی و ساخت ساز ذکر و در ادامه به دو موضوع اصلی يعنی رسالۀ  نقاوة‌الادوار و سپس بخشی از تصانيف ثبت‌شدۀ وی در رساله‌های مختلف پرداخته می‌شود.

رسالۀ نقاوة‌الادوار از آن عبدالعزیز مراغی (د 837ق) برای سلطان‌محمد فاتح (حکـ‌ : 855-886ق) در عثمانی نگاشته شده است. نقاوة معانی مختلفی دارد؛ اما از آن‌جايی که اين رساله تلخيصی از رساله‌های جامع‌الالحان و مقاصدالالحان عبدالقادر مراغی است، می‌توان حدس زد که مقصود نويسنده از اين عنوان، گزيده‌ای از اين رساله‌ها است که دو مبحث اصلی آن يعنی «ادوار نغمگی» و «ادوار ايقاعی» را شامل می‌شود. اصطلاح ادوار به بنيان‌گذار مکتب منتظميه، صفی‌الدين ارموی برمی‌گردد. در اين مکتب اصل مهمِ نظامِ فکری مؤلفين، انتظام‌بخشيدن به مباحث مختلف نظری موسيقی دوران خويش است. رسالۀ نقاوة‌الادوار و مقاصدالادوار اثر محمود فرزند عبدالعزيز را می‌توان آخرين رساله‌های مکتب منتظميه در قلمرو عثمانی دانست.

از عبدالعزيز تصانيف مختلفی نيز باقی مانده است. دو نمونه از تصانيف عبدالعزيز را می‌توان در همين رسالۀ نقاوة‌الادوار مشاهده کرد. سه تصنيف ديگر و چهار پِشرو از وی در نزهة‌الارواح فی تطريب الاشباح تألیف یعقوب بن محمد حنفی (به کوشش بهروز امینی، تهران، 1401)، سه تصنيف و 20 پشرو در نسخۀ خطی کتابخانۀ بودلن (مجموعۀ Ouzeley)، شمارۀ 128، پنج تصنیف در نسخۀ خطی پاریس، کتابخانۀ ملی فرانسه (متون قدیم فارسی)، شمارۀ 260، یک تصنیف در نسخۀ خطی مجموعۀ تصانیف، کتابخانۀ بغدادلی وهبی (مفتی بغداد متوفای 1933م)، زیر مجموعۀ کتابخانۀ سلیمانیه، شمارۀ 1002، سه تصنیف در نسخۀ خطی موجود در گوتا (آلمان) کتابخانۀ ایالتی، نسخه‌های خطی شرق، شمارۀ P. 87، و سه تصنیف در نسخۀ موجود در کتابخانۀ نورعثمانيه، شمارۀ 3652 وجود دارد. از آن‌جايی که گردآورندگان اين تصانيف اغلب به ذکر عبدالعزيز اکتفاء کرده‌اند، شايد با احتياط بتوان آن‌ها را منسوب به عبدالعزيز دانست.