مجموعه مقالات ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران

بار دیگر خدای بزرگ را سپاس می‌گزارم که فرصتی دیگر به دست آمد تا به منظور پاسداری از فرهنگ و زبان‌های سرزمین‌مان به برگزاری ششمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران توفیق یابیم. حاصل این همایش افزون‌بر هم‌پرسگی و گفتگو با زبان‌پژوهان و صاحب‌نظران دربارۀ زبان‌های سرزمین‌مان، مقالاتی است که در مجموعه حاضر به شما فرهیختگان و دوستداران زبان‌های ایران عزیز تقدیم می‌گردد.

همان‌گونه که مسبوقید، زبان‌ها و گویش‌های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ماست. پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که یکی از مهم‌ترین گنجینه‌ها و ذخائر ملی است خویشکاری همۀ دوستداران فرهنگ و تمدن ایران زمین است.

ایرانیان مجموعۀ بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخۀ دیگری از سکاها و سرمت‌های منطقۀ اوکراین، آسی‌ها در منطقۀ قفقاز، سغدها، خوارزمیان، ختنی‌ها، هپتالیان و یوئه چی‌ها در آسیای میانه‌اند. گروهی از آنها مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزارۀ نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت یافتند و با بومیان ساکن در ایران درآمیختند. مادها و پارس‌ها سپس‌تر در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند.

براین اساس، زبان‌شناسان زبان‌های ایرانی را به سه گروه تقسیم می‌کنند. زبان‌های ایرانی باستان شامل زبان‌های مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبان‌های ایرانی میانه شامل زبان‌های پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی، بواسطۀ وجود سه شاهنشاهی جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافت. حاصل زبان‌های یادشده غالباً با عنوان زبان‌های ایرانی نو ادامه یافته است. به همین روی گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آن‌ها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است.  این زبان‌ها حامل فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی‌اند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می‌سازند. نگاهی به برخی شاخه‌های زبان‌های ایرانی تنوع و گستردگی این زبان‌ها و گویش‌های آن را نشان می‌دهند. درحال حاضر زبان‌ها و گویش‌های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شود. گروهی از زبان‌ها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین کیانگ در شمال غربی چین، رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج فارس گسترده شده‌اند. همچنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه‌قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فرا گرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به عنوان زبان علمی و ادبی در این گسترۀ بزرگ به کار رفته است.