مقدّمه از چند دهۀ پیش تا کنون رسمی متداول شده که مؤلفان و نویسندگان مجموعۀ مقالات و نوشته‌های خود در نشریات را گردآورده و به‌گونۀ یک کتاب مستقل انتشار می‌دهند. شیوه‌ای مقبول که فواید بسیار دارد از جمله آنکه از پراکندگی نوشته‌ها جلوگیری کرده و همۀ آنها را به صورت اثری مضبوط و یکجا به جویندگان عرضه می‌دارد. نویسنده این سطور نیز حدود پانزده سال پیش نخستین مجموعۀ مقالات منتشرۀ خود در مجلات و مجموعه‌های مختلف را که از سال 1350 به بعد انتشار یافته بود در یک مجلد تحت عنوان «هفت اقلیم کتاب» توسط انتشارات امیرکبیر منتشر کرد. سپس چند سال بعد دومین مجموعه را با عنوان «هفت شهر کتاب» به نفقۀ همان ناشر عرضه داشت. اینک با گذشت چند سال ضروری دید که دسته‌ای دیگر از نوشته‌ها و مقالات و یادداشت‌های خود را که در سال‌های اخیر نگاشته گرد آورد. مقالات این مجلد حاوی دسته‌ای از عناوین است که سال‌ها پیش برای دانشنامۀ ایرانیکا نوشته‌ام و همۀ آنها مقبول طبع سخت‌گیر روان‌شاد دکتر احسان یارشاطر قرار گرفته و در مجلدات گوناگون آن دانشنامه به چاپ رسیده است. بقیۀ مندرجات این دفتر مقالات یا رساله‌های کوتاهی است که در نامۀ فرهنگستان، نامۀ بهارستان، پیام بهارستان، گزارش میراث، ایرانشهر امروز و برخی جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌ها درج گردیده و انتشار یافته است. این‌ها همه پراکنده بودند و گاه به آسانی دستیاب نمی‌شدند، حتی خود من نیز برای یافتن برخی، باید مدت‌ها صرف وقت می‌کردم. باری آنچه در این مجموعه فراهم آمده مشتمل بر 6 بخش است و علی‌رغم آنکه در عنوان کتاب اشاره به شصت گفتار شده کل کتاب شامل 87 مقاله و یادداشت و رساله در شش بخش زیر است: بخش اول: قهوه و قهوه‌خانه در ایران، عنوان کتاب را نیز از نام این بخش اقتباس کرده‌ام. این بخش حاوی چهار مقاله است: دو مقالۀ نخستین یعنی قهوه و قهوه‌خانه نخستین‌بار در ایرانیکا به چاپ رسیده اما متن فارسی و یادداشت‌های مفصل آن بار اول است که در این مجموعه انتشار می‌یابد. مقالۀ سوم یعنی تنباکو در ادب فارسی در نشریۀ نامۀ پارسی به چاپ رسیده اما در آن تجدیدنظر کرده و مطالبی به آن افزوده‌ام. مقالۀ قلیان و یادداشت‌های آن در سال‌های اخیر نوشته شده و نخستین‌بار است که مجال انتشار می‌یابد. بخش دوم: پژوهش‌های ادبی نیز شامل چند مقالۀ مفصل است که برخی از آنها در نامۀ فرهنگستان به لطف استاد احمد سمیعی‌گیلانی به چاپ رسیده و بقیه در مجلۀ کوته‌نشر ایرانشهر امروز و چند نشریۀ دیگر انتشار یافته‌اند. بخش سوم: تحقیقات تاریخی، اکثر نوشته‌ها و پژوهش‌های این بخش ویژۀ عصر قاجار و رجال آن عصر و مسائل خاص آن دورۀ مهم و پرحادثه است. به‌خصوص باید از مقاله‌ای یاد کنم که به معرفی ترجمۀ تازه‌ای از حاجی بابای اصفهانی اثر محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه پرداخته شده است. بخش چهارم: از گوشه و کنار ایران، موضوع نوشته‌های این بخش افزون‌بر مقالات جغرافیایی و شناسایی گوشه‌وکنار ایران‌زمین، حاوی چند پژوهش پیرامون اوضاع اقتصادی ایران عصر قاجار، سیاحتگران اروپایی در ایران، معرفی چند شهر و شهرک در مناطق مختلف کشور و یک گزارش پیرامون روستاهای ارمنی‌نشین چهارمحال بختیاری است. بخش پنجم: بزرگان ایران‌زمین، نگارنده از زمان درگذشت شادروان استاد ایرج افشار تاکنون چندین مقاله دربارۀ وی نوشته و یکی‌دو بار سخنرانی داشته‌ام. مجموعۀ این‌ها قسمت نخست این بخش را تشکیل می‌دهد، مطالب دیگر راجع به استاد حبیب یغمایی، دکتر منوچهر ستوده، دکتر باستانی‌پاریزی، استاد احمد اقتداری، دوست درگذشته‌ام کاظم برگ‌نیسی و چند نویسنده و دانشمند دیگر است که به تفاریق در مجلات و یادنامه‌های مختص آنان به چاپ رسیده است. بخش ششم: گوناگون، چنان‌که از عنوان آن پیداست مندرجات این بخش، نوشته‌ها و مقالات کوتاه و بلندی است که به تناسب در موقعیت‌های مختلف نوشته شده یا مکتوب برخی سخنرانی‌هاست. از میان آنها مقالۀ مفصل دبستان را برای دانشنامۀ ایرانیکا نوشته‌ام. بیشتر این مقالات در نشریۀ گزارش میراث و ایرانشهر امروز انتشار یافته و برخی دیگر در نشریات کتاب ماه از انتشارات خانۀ کتاب. در اینجا باید اضافه کرد که مقالات و مندرجات این دفتر فقط شامل نوشته‌هایی می‌شود که در مجلات و نشریات و یادنامه‌ها به چاپ رسیده و هیچ‌یک از مداخل و عناوینی که برای درج در دائرة‌المعارف‌ها و دانشنامه‌ها نوشته‌ام در آن وارد نشده است. باری تنظیم و تدوین مجموعۀ مقالات یک نفر و عرضۀ یکجای آنها به خوانندگان و طالبان این‌گونه مطالب فرصت می‌دهد که نظری همراه با نگاه منصفانه و بی‌طرفانه به آن معطوف دارند و نویسنده را نیز از انتقادات درست و سازندۀ خود بهره‌مند سازند. نویسنده امید دارد بتواند در آینده مقالاتی را که ویژۀ دائرة‌المعارف‌ها نگاشته نیز در مجلّدی جداگانه عرضه دارد. در پایان این مقدمۀ کوتاه سزاوار است از اولیای مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و اعضای شورای انتشارات مرکز سپاسگزاری نموده و مراتب امتنان خود را اعلام دارم. به‌ویژه باید از همکار دیرین سرکار خانم بهاره بادافراس که زیبایی و آراستگی و چشم‌نوازی اثر فوق حاصل کوشش‌ها و زحمات شایان توجه ایشان و دو دستیار کوشای وی خانم‌ها مهسا مهرانی و زهرا سادات حسینی است تشکر مخصوص ابراز دارم. همت ستودنی ایشان بود که این کتاب پرحجم در زمانی کوتاه به این خوبی و آراستگی به معرض انتشار درآمده است. تهران ــ 15 اردیبهشت 1400 سیدعلی آل‌داود