اخبار

□ اخیرا اسنادی در رابطه با نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد 1332 از سوی موسسه غیرانتفاعی آرشیو امنیت ملی امریکا منتشر شده است. این اسناد به موضوع "پیشنهاد بریتانیا برای سازمان‌دهی کودتا در ایران" می‌پردازد. نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد اظهر من الشمس است. اما به نظر شما اهداف و انگیزه‌های امریکا از انتشار این اسناد چیست؟ آیا می‌شود گفت امریکا با انتشار این قبیل اسناد به دنبال آن است تا انگلیس را طراح کودتا معرفی کرده و به نوعی خود را تبرئه کند؟

کودتای آمریکایی 28 مرداد 1332، علیه نخست‌وزیر مصدق، نقطه عطف مهمی در تاریخ معاصر ایران بود. پس از سقوط دولت دکتر مصدق، برخی از افراد و سیاسیون که طرفدار سلطنت پهلوی بودند به رهبری محمدرضا شاه، این رخداد را یک رستاخیز مردمی و قیام ملی نامیدند که کشور را از آشوب و افتادن به دامن کمونیسم رهانید و هم‌راستا با این افراد، سیاستمداران و وزارت خارجه امریکا به شدت فعال بود تا این واقعه را یک حرکت خود‌جوش مردمی و بدون دخالت آمریکا به جهانیان معرفی کند.

کودتای 28 مرداد، هنوز پدیده‌ای سیاسی محسوب می‌شود و سهراب یزدانی، نویسنده کتاب «کودتاهای ایران»، معتقد است؛ شاید هرگز به این کودتا به عنوان پدیده‌ تاریخی صرف نگاه نشود. روزگاری که مصدق به عنوان قهرمان مبارزات ضد استعماری در جهان سوم محسوب می‌شد و انگلیس و آمریکا و نیروهای داخلی که هنوز هم چندان شناخته شده نیستند، کوشیدند تا با طراحی و اجرای کودتا او را از قدرت خلع کنند تا به خواسته‌های خود جامه عمل بپوشانند.

«مصاحبه‌گر رادیو پرسید: «تصمیم آقای مصدق چه بود؟» دکتر نون، که سرش به خاطر آنکه آن را محکم به دیوار حمام کوبیده بود شکسته و باندپیچی شده بود، از جواب دادن طفره رفت. مصاحبه‌گر رادیو سوالش را با قاطعیت بیشتری تکرار کرد: «تصمیم آقای مصدق چه بود؟» بغض گلویم را گرفته بود. می‌دانستم اگر دهانم را باز کنم، اشکم سرازیر می‌شود.

درباره کودتای ۲۸ مرداد از منظرهای گوناگون می‌توان به بحث و گفت و گو نشست. نخستین منظر این که باعث و بانی آن که بوده است؟ در این خصوص چند نظر مطرح است.

وقتی سالروز ٢٨ مرداد می‌شود و سراغ كارشناسان و تحلیل‌گران تاریخ و سیاست می‌رویم تا درباره این رویداد تاریخی بپرسیم، معمولا با این واكنش روبرو می‌شویم كه «ای بابا! باز هم ٢٨ مرداد! چقدر در این باره حرف بزنیم، مگر باز سند تازه‌ای منتشر شده است؟ یا شاید هم كسی اظهارنظر جدیدی كرده؟ درباره این رویداد، هر حرف و حدیثی كه ممكن بود را گفته‌اند، دیگر می‌خواهید چه بشنوید و به مخاطبان‌تان بگویید؟!»

٢٨ مرداد ١٣٣٢ اكنون ٦٥ ساله می‌شود. هرسال به مناسبت این روز یادداشت‌ها و مقالاتی نوشته می‌شود. گویی ٢٨ مرداد ٣٢ هنوز زنده است و تحول می‌یابد. معمولا دو روایت موازی تكرار می‌شوند. روایتی كه از سال ١٣٣٢ تا اواخر ١٣٥٧ روایت رسمی بود و حكایت از تغییر دولتی با فرمان ملوكانه داشت كه نخست‌وزیر بركنار شده از اجرای آن تمرد كرد و با «قیامی ملی» سرنگون شد و جای خود را به دولت قانونی داد.

بسیاری از تحلیلگران و فعالان مدنی با این سوال روبه‌رو هستند كه چرا مردم در ٣٠ تیر ١٣٣١ برای حمایت از دولت قانونی و دستاوردهای نهضت ملی نفت و مقاومت در مقابل نیروی نظامی ‎به طور یكپارچه به صحنه و خیابان آمدند، ولی در روز ٢٨ مرداد ١٣٣٢ برای مقابله با كودتای نظامی ‎آژاكس بسیج نشدند؟

غروب ٢٨ مرداد ١٣٣٢ روز غم‌انگیزی برای ایرانیانی بود كه می‌خواستند در كشور خودشان آزاد و مستقل از حاكمیت خارجی زندگی كنند. خانه نخست‌وزیر گلوله‌باران و غارت شده ‌بود. دكتر مصدق از طریق دیوار خانه همسایه به منزل دكتر معظمی رفته بود.

در این شکی نیست که ما ایرانیان در پاسداشت برخی رخدادهای تاریخی کاهل شده‌ایم، رخدادهایی که برخی همچون عسل شیرین و برخی چون زهر تلخ است؛ همان قدر که 29 اسفند سالروز ملی شدن صنعت نفت بخوبی یادآور روزهای غرورآفرین و انسجام ملی ایرانیان است، 28 مرداد یادآور از هم­گسیختگی، انشقاق و سقوط غرور ملی است.