اخبار

آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد در جلسه تفسیر قرآن در حکمت متعالیه که روز گذشته در موسسه حکمت و فلسفه ایران برگزار شد به تبیین نظریه ملاصدرا درباره مسئله معاد جسمانی پرداخت و اظهار کرد: اگر از من بپرسند محور اصلی نظریه ملاصدرا در بحث معاد جسمانی چیست من عرض می‌کنم یک مطلب است و اگر کسی این مطلبی را خوب بفهمد و قبول کند همه چیز را قبول کرده است؛ اما اگر بفهمد و قبول نکند، فهمیده و قبول نکرده. متأسفانه بعضی قبل از فهمیدم قبول نمی‌کنند و این یک اخلاق رذیله‌ای است. می‌دانید که در مسئله معاد چند نظر مطرح است: برخی به کلی منکر معاد هستند.

ملاصدرا در رسالۀ «سه اصل»، از سه اصل «جهل به معرفت نفس»، «حب جاه و مال و میل به شهوات و لذات و سایر تمتعات» و «تسویلات نفس اماره و تدلیسات شیطان مکاره» سخن می‌گوید و نتایج آن را برمی‌شمارد؛ نتایجی که اصلی‌ترین آن‌ها ایجاد حجاب است، حجابی که به‌واسطۀ آن، «علم ظاهر» جایگزین «علم حقیقی» (حکمت) می‌شود و «حکمت» در اجتماع به غیبت می‌رود. این غیبت حکمت، موجب می‌شود که سیاست در پیوند با علم ظاهر به تباهی کشیده شود و راه سعادت که هدف غایی زندگی آدمی است فروبسته گردد. برای نیل به سعادت، حکمت به‌عنوان علم حقیقی باید ظاهر باشد و سیاست را ذیل خود بگیرد تا راه سعادت گشوده شود.

«اندیشه‌های صدرایی در آینه نگاه معاصر» عنوان نخستین کتاب از پروژه مواریث فکری ایران است که به همت حمیدرضا یوسفی و مهدی اصفهانی گردآوری شده است. این مجموعه می‌کوشد صدرا را نه تنها از سوی فلسفه، بلکه با همه بلندای قامت او به نظاره بنشیند. صدرا اندیشمندی است ذووجوه و یک شرط معرفی درست او عرضه کردن اندیشه وی با حفظ این تنوع و رنگارنگی است.

«وقتی دیدم زمانه با من سر دشمنی دارد و به پرورش اراذل و جهال مشغول است و روز به روز شعله‌های آتش جهالت و گمراهی برافروخته‌تر و بد حالی و نامردمی فراگیرتر می‌شود ناچار روی از فرزندان دنیا برتافتم و دامن از معرکه بیرون کشیدم».

صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی معروف به مُلاصَدرا و صدرالمتألهین (درگذشته ۱۰۴۵ قمری)، متأله و فیلسوف شیعه ایرانی سده یازدهم هجری قمری و بنیان‌گذار حکمت متعالیه است. کارهای او را می‌توان نمایش‌دهنده نوعی تلفیق از هزار سال تفکر و اندیشه اسلامی پیش از زمان او به حساب آورد. آثار ملاصدرا را بیش از پنجاه اثر دانسته‌اند که آن‌ها را بر حسب نوع تفکر موجود در پس هر یک، می‌توان در دو دسته اصلی علوم نقلی و علوم عقلی جای داد. یکم خرداد هر سال با بزرگداشت نام این فیلسوف مزین شده است.

مراد و منظور از تاثیرگذاری تفکر و حکمت ملاصدرا، نفوذ و اثربخشی و اثرمندی و جهت‌دهی و عاملیت و علیت در اندیشگی و ایجاد تامل و تفکر در نسل بعدی متفکران، بعد از ملاصدرا، است. در واقع، مقصود از بررسی مختصر و اشاره‌وار، به تاثیر حکمت و تفکر و اندیشه‌ها و نظریه‌های ملاصدرا و آثار و کتب وی، در فرایند و جریان تفکر و عقل‌ورزی و تفطن به حکمت و معنویت و عقلانیت و علم و دانش و معارف، و متفکران و اندیشمندان و عالمان، در جهان اسلام و دنیای خاکی است.

بخت اصطلاحی است برای تبیین رویدادهایی که وقوع آنها با نظام شناخته شدۀ علل و معلولات ناهماهنگ به نظر می رسد. اساسا این اندیشه بر این تصور استوار بوده است که برخی از پدیده ها از نظم حاکم بر طبیعت پیروی نمی کنند و بنابراین نمی توان آنها را بر پایه قوانین علیت تبیین کرد. تمایزی که در نگاه نخست میان قوانین قانون مند و پیش بینی پذیر با امور خلاف عادت و پیش بینی ناپذیر دیده می شود، به این اعتقاد منجر می شود که بخت و اتفاق بیرون از شمول علیت و خود مبدأیی ناشناخته برای امور است . ارسطو برای بخت و اتفاق نوعی اصالت قائل می شود و فیلسوفان مسلمان بخت و اتفاق را بر اساس نظر ارسطو تبیین کرده اند.

ملّاصدرا درباره قضایای وجودی چهار نظریّه گوناگون عرضه کرده است که در بادی امر مغایر با یکدیگر به نظر می رسند. مدّعای این مقاله آن است که اگر این چهار نظریّه را از دو دیدگاه اصالت وجود و اصالت ماهیّت مورد تحقیق قرار دهیم، خواهیم دید که اوّلاً قابل تقلیل به دو نظریّه میباشند و دوم این که راه حل های ملّاصدرا درباره قضایای وجودی صرفاً منحصر در ممکنات است و اساساً درباره واجب مطرح نمی گردد.

منشأ دوگانگی جهان خلقت از نگاه افلاطون بر این مبناست که وی جهان را به دو جهان معقولات (مثل، کلیات) و جهان محسوسات (تصویر مثل، جزییات) طبقه بندی می کند و از همین رو با طرح نظریه مثل و بیان این که مثل، حقایق موجودات عالم محسوس و منشأ عالم مادی است، درصدد یافتن توجیهی برای ایده آل های فلسفی و اخلاقی خود است.

مراتب علم در اندیشه عمده متفکران شرقی و غربی از جایگاه مهمی برخوردار است و متفکران بزرگ به بحث های دقیقی در این حوزه پرداخته اند. پژوهش حاضر این مسأله را از دیدگاه دو اندیشمند برجسته اسلامی و غربی، ملاصدرا و اسپینوزا مورد مداقه قرار داده است.