اخبار

محمد صنعتی در میان كتاب‌خوان‌ها و اهل فرهنگ ایرانی بیش از آنكه به عنوان یك روانكاو موفق و برجسته شناخته شده باشد، یك منتقد فرهنگ و پژوهشگری متعهد در حوزه ادبیات و فلسفه است كه با نگاه و رویكردی روان‌شناختی به بازخوانی میراث فكری و فرهنگی ما می‌پردازد و در این كار اهل تعارف و مجامله نیست.

آنچه را «نوول روانشناختی» می‌گویند به هیچ وجه آن‌قدر که اهل ادب تصور می‌کنند برای روانشناس بهره‌ای ندارد. چنان نوولی، که خود را توضیح می‌دهد، به عنوان یک تمامیت «خودبسا» تلقی می‌شود، [بدان معنی] که کار تفسیر روانشناختی خود را خود انجام داده است و حداکثر کاری که روانشناس می‌تواند انجام دهد، این است که یا از آن انتقاد کند یا بر آن تفسیر بیفزاید.(یونگ، روانشناسی ادبیات۱۹۵۰)

داریوش شایگان نویسنده و فیلسوف کشورمان همچنان در حالت اغما به سر می‌برد. نویسنده‌ای که از دست دادن او به اذعان بسیاری از اهالی فرهنگ فقدانی در حوزه ادبیات و فلسفه ما خواهد بود، این روزها دوستان و همقطاران ایشان به هرنحوی پیگیر حال او هستند. محمد صنعتی می‌گوید: شایگان یکی از نوادر روشنفکرانی است که توانست، بیش از همگنان خویش و پیش از آنها به نقد خود بنشیند!

اعتراف مفهوم دشواری است، حتی درک نخستین آواهای آن. در لغت‌نامه معنایش به تناقض و در طیفی از مفاهیم گسترده تعریف شده، از «خبر دادن کسی از نام و حال و صفت خود» تا «خوار و فرمانبردار گردیدن». مسیحیان در مقابل پدر روحانی یا شمایل عیسی مسیح و یهودیان در برابر خدا به گناهان مرتکب‌شده اعتراف می‌کردند. حالا در جهان مدرن افراد روی صندلی اتاق روانکاوی روبه‌روی روانکاو می‌نشینند یا روی تخت روانکاوی دراز می‌کشند و از رازهای مگوی زندگی‌شان می‌گویند، نه‌تنها از رازها که از هر آن‌چه روح و روانشان را می‌آزارد، بی‌آن‌که به بخشایش طرف مقابل فکر کنند، نوعی مسیر گفت‌وگو با «خود». اعتراف‌ها متنوعند و گوناگون؛ از اعتراف به خود در مقابل روانکاو گرفته تا اعتراف ادبی و هنری و برخی اعتراف‌های سازماندهی شده.

حجم زیادی از محتوای آثار ادبی از گذشته تا امروز غم و اندوه و شادی است، موضوعی که به قول «محمد صنعتی» مهمترین عامل آن شاعر یا نویسنده است. از نظر این نویسنده زمانی که شاملو یا شمس لنگرودی از عشق خودشان می‌گویند، احساس بهتری به مخاطب منتقل می‌شود، بنابراین شادی و غم در ادبیات به نوعی به تجربه شاعر و فرهنگ مسلط زمان شاعر بازمی‌گردد.

«محمد صنعتی» در مراسمی که برای گفت‌وگو با او تدارک دیده شده بود در سخنانی به نقد دیدگاه‌های چپ‌ها و روشنفکران دهه 40 اشاره کرد و به بررسی نگاه صادق هدایت به اسطوره پرداخت. او معتقد است چپ‌های ما تا حدود زیادی تحت تاثیر تفکر عرفانی بوده‌اند. صنعتی در جای‌جای حرف‌هایش به نوعی به نقد فرهنگ جامعه ایرانی می‌پردازد. به گفته او وقتی نتوانیم فرهنگ خودمان را نقد و تحلیل کنیم، یعنی فرهنگ اسطوره‌ای است؛ جریان چپ هم به همین شکل بود، یعنی باورهایی داشت که نمی‌شد آنها را زیر سوال برد، نه تنها جریان چپ بلکه جریان میانه هم که شامل آل‌احمد، شریعتی و ... بود را نمی‌شد نقد و یا تحلیل کرد،