اخبار

در این مقاله پس از بررسی مختصر نظام استیفاء و دیوانسالاری ایرانی و جایگاه آن در گذر تاریخ و تعریف عناوین و درجات مستوفیان و تعریف انواع دفاتر و تنظیم ساختار دفتر استیفاء و مناصب مستوفیان به صورت جداول، به بازخوانی «کتابچۀ اسامی و مواجب مستوفیان عصر ناصری» پرداخته می شود.

گرانی و قحطی های پی درپی نان که در عصر ناصری رخ می داد، بحران های متعدد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی را در کشور سبب می شد. بحران های نان با پیامدهایی همچون مرگ ومیر، مهاجرت، رکود اقتصادی، تنش مالی دولت و ناامنی همراه بودند. پرسش ما این است که بحران های نان چه تاثیری بر جایگاه حکومت و اقتصاد ایران، در اندیشه سیاستمداران و افکار عمومی کشورهای دیگر می گذاشت؟

بعد از طرح اندیشۀ احداث راه آهن در ایران عصر ناصری توسط اروپایی ها، عده ای از اندیشمندان ایرانی در مورد احداث راه آهن در ایران تفکر و تامل کردند و در طرح ها و اندیشه های خود، ضمن تشریح ضرورت ها، فواید و نحوۀ انجام کار، میان راه آهن و ترقی و پیشرفت جامعۀ ایرانی ارتباط مستقیم برقرار کردند.

یکی از موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی ایران عصر ناصری، که تابه حال چندان مورد توجه قرار نگرفته است، نقش و جایگاه طب عامیانه در نظام درمانی می باشد. نظام طب و درمان در این دوره به نوعی آمیخته با تقدیرگرایی و در شرایط فقدان و کمبود هر نوع خدمات طبی دولتی و نیز کم توجهی خود مردم نسبت به امور بهداشتی بود.

ناصرالدین شاه پس از عزل میرزا آقا خان نوری، تحت تأثیر آموزه های بر جای مانده از دورۀ صدارت امیرکبیر، به اندیشه افتاد تا با نوسازی دستگاه دولت و ایجاد نهادهای جدید، اصول ترقی خواهی را در کشور رایج کند و از این طریق، هم به سلطنت خود آبرو و اعتبار بخشد، هم تا حدی در جهت ممانعت از ستمگری افسار گسیخته حکام و مأمورین حکومتی علیه مردم قدم بردارد

اصلاحات در ایران با اقدامات عباس میرزا ولیعهد بعد از شکست ایران در جنگ های ایران و روس آغاز شد واین اصلاحات زیر بنای اصلاحات بعدی به شمار آمد. مصلحانی همچون امیرکبیر و دیگران آن را ادامه دادند .

با انحطاط صنایع دستی و کاهش صادرات ابریشم در عصر ناصری، اقتصاد کشور، عمیقاً به بخش کشاورزی وابسته شد. به این ترتیب، زمین و مالکیت آن اهمیتی بیش از گذشته یافت. قحطی ها که معلول مجموعه ای از عوامل طبیعی و اقتصادی بودند موجب مرگ و میر و مهاجرت کشاورزان و کشت نشدن زمین های کشاورزی می شدند.

کتاب‌هایی که دربارۀ تاریخ عریض و طویل ایران، آنچه از آغاز تا کنون تألیف شده است همه تاریخ سیاسی و دیپلماسی و در پایان شرح حالی کوتاه از علما، وزرا، شعرا و هنرمندان است. مورخین ایرانی چه مورخینی که بر حسب فرمانشاه یا حاکم و چه به قصد راه یابی در دل فرمانروای وقت و دریافت جایزه و انعام و تحصیل قوت لایموت و چه از سوز دل به قصد بیرون ریختن عقده های درون و انتقام گرفتن از بیدادگری بیدادگران قلم به دست گرفته اند و به تاریخ نوین پرداخته اند هیچکدام جامعه را محور تاریخ قرار نداده اند، هم اکنون نیز چنین است.

یکی از سفرنامه های ناشناختۀ اواخر دورۀ ناصری سفرنامه ای موسوم به سفرنامۀ کرمان است که در سال 1309 ه.ق. نوشته شده است. این سفرنامه حاصل سفری مأموریتی است که نویسندۀ آن شرح سفرش را از تبریز تا کرمان به رشتۀ تحریر در آورده است.

بحران های اقتصادی که در عصر ناصری به تدریج شدت می یافت، پیامدهایی همچون گرانی نان و قحطی ها را در پی داشت.