اخبار

شاید بتوان گفت که از جهاتی تمدن و ترجمه دو مولفۀ درهم‌تنیده‌اند؛ بدین معنا که هیچ ساحت تمدنی‌ای را نمی‌توان یافت که یا برآمده از ترجمه یا متأثر از آن نباشد -یا حداقل با تسامح می‌توان چنین حکمی را دربارۀ تمدن ایرانی-اسلامی پذیرفت: از دیروز ابدی سنتمان که تابعی از نهضت ترجمۀ متون سریانی و یونانی (در ضلع غربی امپراتوری اسلامی اولیه) و نهضت ترجمۀ متون ایرانشهری (در ضلع شرقی همان موقعیت تاریخی) بود تا این دهه‌های مواجهۀ ما با مدرنیته که در بُعد تأمین متون فلسفی و نظری آن، نهضت ترجمۀ دیگری آغاز شده است.

مدت‌ها بود که بنا داشتیم تا داریوش آشوری را پشت «میز روشنفکری» بنشانیم، اما بعد مسافت و مشغله‌های آشوری هر بار این گفت‌وگو را به تعویق می‌انداخت تا این شماره که بالاخره موفق شدیم از او درباره روشنفکری و ادبیات بپرسیم؛ دو حوزه‌ای که در خود آشوری جمع‌اند. او را هم بنا به فعالیت‌ها و سوابقش و هم به اعتبار تالیفات و آثارش می‌توان شخصیتی دانست که از سویی دل در گرو هنر و ادبیات ایران دارد و از سوی دیگر آشنا به کار روشنفکری است.

نزاع‌های گاه و بی‌گاه روشنفکران و آکادمیسین‌ها دیگر به بخش جدایی‌ناپذیری از فضای علمی و فرهنگی کشور تبدیل شده است. نزاع‌های مختلفی که عمدتا نه برای کشف مجهول یا گفت‌وگو برای مفاهمه بلکه برای کسب پرستیژ و پرنسیب علمی و فرهنگی بیشتر و تثبیت جایگاه روشنفکر یا آکادمیسین در این فضا اتفاق می‌افتد. در آخرین مورد از این دوئل‌های به ظاهر اندیشه‌ای مصطفی ملکیان و خشایار دیهیمی دست به گریبان شده‌اند.

دهم مهرماه مطابق با ٢ اكتبر سالروز تولد مهانداس كارامچاند گاندی است؛ سیاستمداری كه فراتر از سیاست‌ورزی اندیشمندی بزرگ بود و حركت استقلال‌خواهی هند در برابر استعمار انگلیس را بر پایه اندیشه‌های كهن هندی بنا كرد. اندیشه عدم خشونت گاندی و مبارزه مدنی او الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌ها و مبارزات ضد استعماری در نیمه سده بیستم شد. شب بخارا به مناسبت تولد گاندی به او اختصاص داشت. در این نشست كه به همت مجله بخارا در سالن امیرالمومنین (ع) دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد، كاظم موسوی بجنوردی، رییس دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره مكتب عشق گاندی سخن گفت و كومار سفیر هند به دستاوردهای گاندی و جنبش او اشاره كرد؛ مصطفی محقق داماد نیز درباب اصل برادری در اندیشه گاندی سخن گفت و داریوش شایگان به مبانی اندیشه‌ای گاندی پرداخت

فریدریش ویلهلم نیچه (۱۸۴۴ ‏-‎۰۰‎‏۱۹) را فیلسوف فرهنگ نامیده‌اند، زیرا درگیری اصلیِ اندیشه‌ او با پیدایش ‏و پرورش‌ و دگرگونی‌های تاریخی فرهنگ‌های بشری‌ست، به‌ویژه نظام‌های اخلاقی‌شان. تحلیل‌های باریک‌بینانه‌ ‏درخشان او از فرهنگ‌های باستانی، قرون وسطایی، و مدرن اروپا، و دیدگاه‌های سنجشگرانه‌ او نسبت به آن‌ها ‏گواه دانشوری درخشان او و چالاکی اندیشه‌ او به عنوان فیلسوف تاریخ و فرهنگ است.

نیچه ‏می‌خواهد نه با زرتشت شناخته شده در اروپا، که با زرتشت اصلی در سرآغاز تاریخ از در هم‌سخنی درآید. ‏اخلاق‌ناباوری زرتشت نیچه درست نقطه‌ مقابل اخلاق‌باوری زرتشت اصلی است.

هر انقلاب دارای معنای خاص تاریخی است. انقلاب به معنای رسیدن جامعه به نقطه‌ای بحرانی در روابط درونی خویش است؛ به معنای یک نقطه پرش تاریخی برای قشرهای نوخاسته جامعه علیه طبقه یا طبقات حاکم است و از این جهت است که یک جامعه‌شناس بزرگ انقلاب را «لوکوموتیو تاریخ» می‌خواند.

آشنایان با کار و بار فرهنگی و قلمی من می دانند که من چهل سال است با مسائل زبان فارسی در رابطه با علوم انسانی و فلسفه مدرن سر و کله میزنم. من اینجا نه یک مساله را در کار انتقال فکر و فرهنگ مدرن به فضای معنوی زیستی خودمان می بینم و در این راه به اندازه توان خود برای روشن کردن مساله و باز گفتن آن و همچنین برای گره گشایی، برای تولید مایه و سرمایه زبانی، کوشیده ام.

گمان می کنم که چند پدیده ای که خصوصیات حیات ادبی را در پایان جنگ جهانی اخیر تعیین می کردند اکنون ناپدید شده اند،اگر چه بعضی هنوز راجع به آنهاصحبت می کنند. ما اکنون به واقع دوره ی ادبیات بعد از جنگ را پشت سر گذاشتیه ایم و مسائلکنونی مسائل 195 نیستند. مشکلات اساسی بر جای باقی است بخصوص اگر اکنون وارد یک دوره ی پیش از جنگ می شویم. در هر حال من گمان می کنم که تاکید بر توضیح مسائل به صورتی که در 1945 مطرح بودند،بی معنی است.

در دورانِ سی‌ساله‌یِ پس از انقلابِ اسلامی، به دنبالِ شوکی که بر اثرِ آن به ذهن و روانِ مردمِ ایران و بخشِ بزرگی از جهان وارد شد، پرسش‌هایِ بسیاری در باره‌یِ زمینه‌ها و شرایطِ امکانِ این انقلاب در ذهن‌ها نقش بست. این پرسش‌ها ناگزیر کندـوـ‌کاو در بابِ زمینه‌هایِ فرهنگی و سیاسیِ آن را در تاریخِ ایران پیش کشید. گذشته از کندـ‌وـ‌کاو در زمینه‌هایِ دوردستِ تاریخی، کند‌ـ‌وـ‌کاو در تاریخِ دورانِ صدساله‌یِ زمینه‌سازِ انقلابِ مشروطیّت تا انقلابِ اسلامی بیش از همه ذهن‌ها را به خود خوانده است.