بررسی سیر تحول حالت‌های نیایش در ایران باستان

1394/10/21 ۰۹:۲۶

در این کتاب به بررسی آداب و رسوم و حالت‌های نیایش و تغییر و تحول آنها در طی سالیان پرداخته شده است. یکی از برجسته‌ترین مسائل دنیای باستان که همواره سیر تحولی را پیموده و به دوران‌های بعدی نیز منتقل شده، آیین نیایش است که برگرفته از آداب و رسوم و موقعیت جغرافیایی و تأثیرپذیری قومیت‌ها در هنگام استیلا بر دیگر اقوام و ... است. آیین‌های نیایشی با توجه به تنوع بین ملل گوناگون، شباهت‌هایی به هم داشته و تأثیرهایی نیز از یکدیگر گرفته‌اند. آثار و شواهد باستان‌شناسی به‌جامانده در نقاط مختلف جهان به ویژه اشیای مکشوفه از داخل قبور، نه‌تنها نشانگر موقعیت اجتماعی و اقتصادی صاحب گور است، بلکه می‌توان حدس زد انسان باستان به نوعی دنیای پس از مرگ را باور داشته و به روش آیین و اعتقادات قومی و منطقه‌ای مدفون شده است.

 در این کتاب به بررسی آداب و رسوم و حالت‌های نیایش و تغییر و تحول آنها در طی سالیان پرداخته شده است.
یکی از برجسته‌ترین مسائل دنیای باستان که همواره سیر تحولی را پیموده و به دوران‌های بعدی نیز منتقل شده، آیین نیایش است که برگرفته از آداب و رسوم و موقعیت جغرافیایی و تأثیرپذیری قومیت‌ها در هنگام استیلا بر دیگر اقوام و ... است. آیین‌های نیایشی با توجه به تنوع بین ملل گوناگون، شباهت‌هایی به هم داشته و تأثیرهایی نیز از یکدیگر گرفته‌اند. آثار و شواهد باستان‌شناسی به‌جامانده در نقاط مختلف جهان به ویژه اشیای مکشوفه از داخل قبور، نه‌تنها نشانگر موقعیت اجتماعی و اقتصادی صاحب گور است، بلکه می‌توان حدس زد انسان باستان به نوعی دنیای پس از مرگ را باور داشته و به روش آیین و اعتقادات قومی و منطقه‌ای مدفون شده است.
همواره مطالب بسیاری دربارۀ دین‌ها و آیین‌های ایران باستان گفته و نوشته شده، ولی شاید خیلی کمتر آیین‌های نیایشی از نکته نظر آثار هنری بررسی شده باشد. با توجه به نقش برجسته‌های صخره‌ای در این کتاب به بررسی آداب و رسوم و حالت‌های نیایش و تغییر و تحول آنها در طی سالیان پرداخته شده است.
در این کار پژوهشی ابتدا به بیان مختصری از تاریخ و مذهب دوره‌های ایلامی، ماد و هخامنشی پرداخته شده و سپس وارد بحث اصلی این پژوهش که همان بررسی حالت‌های نیایشی در دوره‌های موردنظر است، پرداخته شده است.
شواهد باستان‌شناسی که در این کتاب از آنها استفاده شده، سنگ‌نگاره‌ها یا همان نقش برجسته‌های صخره‌ای است که در ضمن این نقوش برجسته از آثار هنری اقوام یادشده نیز می‌باشد.
بر این اساس در آغاز کار به بررسی دوره ایلام پرداخته و پس از اشاره کوتاهی در مورد تاریخ و مذهب این دوره، وارد جزئیات بحث اصلی این پژوهش که همانا بررسی و مطالعه نقش برجسته‌های صخره‌ای این دوره است پرداخته شده است. با مطالعه این نقش برجسته‌ها نکات مهمی از مذهب ایلامی بر ما روشن می‌شود که در قسمت نتیجه‌گیری بخش اولیه بیان شده است.
در بخش‌های دوم و سوم نیز به ترتیب به بررسی دوره‌های تاریخی ماد و هخامنشی پرداخته شده است. در این بخش‌ها نیز ابتدا اشارۀ کوتاهی به تاریخ و مذاهب این دوران شده و بعد از آن مانند بخش اول به مطالعه و بررسی نقش برجسته‌های این دوران پرداخته شده است.
در دوره ماد فقط نقش‌برجسته‌های گوردخمه‌های منسوب به این دوران بررسی شده و در دوره هخامنشی نیز پس از بررسی نقش برجسته انسان بالدار (کوروش بزرگ) در پاسارگاد و نقش برجسته بیستون، به بررسی نقش برجسته‌های جلوی در ورودی آرامگاه‌های شاهنشاهان هخامنشی پرداخته شده است. البته در مورد آرامگاه‌ها یا گوردخمه‌های هخامنشی چون همه آنها به جز آرامگاه‌های کوروش بزرگ و کمبوجیه در پاسارگاد، در طرح و نقش برجسته‌هایشان شبیه هم هستند، فقط به بررسی آرامگاه یا گوردخمه داریوش اول در نقش رستم پرداخته شده است.
در پایان هر بخش و در بخش نتیجه‌گیری نیز به بیان نکاتی دربارۀ آیین‌های نیایشی و دین دوران ماد و هخامنشی پرداخته شده است. در نتیجه‌گیری پایانی تفاوت‌ها و شباهت‌های آیین‌های نیایشی و مذاهب دوران ایلام و ماد و هخامنشی با یکدیگر بررسی شده که این تفاوت‌ها و شباهت‌های آیین‌های نیایشی بین این سه دوره، در حقیقت سیر تحول حالت‌های نیایشی را روشن می‌کند.
فهرست مطالب کتاب:
پیش‌گفتار
بخش اول: ایلام (عیلام)
بخش دوم: ماد
بخش سوم: هخامنشی
نتیجه‌گیری پایانی
کتاب بررسی سیر تحول حالت‌های نیایش در ایران باستان، نوشتۀ میلاد حسن زاده، در سال 1394 توسط نشر آشیان با شمارگان پانصد نسخه و در 128 صفحه منتشر شده است.
منبع: کتابخانه تخصصی ادبیات