کارنامه منابع پیرامون عرفان اسلامی و تصوف

1392/10/16 ۱۱:۵۵

اطلاعات مربوط به ۱۱۰۰۰ عنوان از منابع عرفان اسلامی و تصوف در این مجموعه گرد آمده است. مؤسسه پارسا یکی از مؤسسات مفید قم است که در زمینه مرجع، اطلاع‌رسانی، منبع شناسی آثار و منابع علوم اسلامی و انسانی، فهرست‌نویسی و چکیده‌نویسی فعالیت می‌کند.

اطلاعات مربوط به ۱۱۰۰۰ عنوان از منابع عرفان اسلامی و تصوف در این مجموعه گرد آمده است.

مؤسسه پارسا یکی از مؤسسات مفید قم است که در زمینه مرجع، اطلاع‌رسانی، منبع شناسی آثار و منابع علوم اسلامی و انسانی، فهرست‌نویسی و چکیده‌نویسی فعالیت می‌کند.

 این مؤسسه فعالیت‌های زیادی در موضوعات گوناگون انجام داده که محققان و پژوهشگران با آنها آشنایند. یکی از جدیدترین کارهای این مؤسسه، مرجع عرفان و تصوف با معرفی 11 هزار منبع است. این کتاب که در سه جلد چاپ شده، برای محققان عرفان و تصوف بسیار سودمند است. این کتاب از مشاوره استاد دکتر پورجوادی برخوردار بوده و ایشان مقدمه‌ای بر آن نوشته‌اند که پس از معرفی کتاب می‌آید.

این مجموعه علاوه بر پاسخگویی به نیاز محققان و پژوهشگران این حوزه‎ها و پیشینه‎شناسی و ارایه روشمند و علمی داشته‎های حوزه‎های معرفتی مزبور، شناسایی و معرفی حوزه‎های نوپدید تحقیقاتی و پرهیز از انجام کارهای تکراری را مد نظر داشته است. همچنین معرفی مطالعات و نگارش‎های حوزه‎های عرفان و تصوف را هدف داشته و سعی دارد به شناسایی، فهرست‎نویسی و چکیده‏نگاری استاندارد و روزآمد منابع آن‏ها بپردازد.

نگاشته حاضر تلاشی است مقدماتی جهت ارائه روزآمد و جامع منابع حوزه عرفان و تصوف با هدف تاسیس بانک جامع پژوهش‏ها و تحقیقات این شاخه با سابقه معرفتی. منابع این کتاب‏شناسی شامل کتاب، مقاله (اعمّ از مقاله‏های نشریه، دایره‌‏المعارف و مجموعه‌مقالات) و پایان‏نامه و رساله‌های دانشگاهی است. در این طرح، شاخه‎های اصلی دانش عرفان در ردیف‎های هشت‎گانه‎ به همراه ده‎ها زیرشاخه تعیین و تعریف شده‏اند. شاخه‎های اصلی عبارت‎اند از: کلیات عرفان؛ عرفان نظری؛ عرفان عملی؛ ادبیات عرفانی؛ تفاسیر عرفانی؛ زندگی‎نامه عارفان؛ تصوف؛ و منابع مرجع عرفان و تصوف.

هر کدام از این شاخه‎ها، فروعات و زیرشاخه‎های گسترده و متنوعی دارد که متناسب با کمیت و کیفیت در این مرحله بیش از یازده هزار منبع که به زبان‏های مختلف چاپ و منتشر گردیده است، مأخذشناسی و موضوع‏بندی شده و بیشتر منابع نیز دارای چکیده های راهنما می‌باشند.

اطلاعات مربوط به ۱۱۰۰۰ عنوان از منابع عرفان اسلامی و تصوف در این مجموعه گرد آمده است. این اطلاعات در دو بخش مأخذشناسی(مشخصات کتاب‌شناختی) و چکیده‌نویسی سامان یافته است.

مقدمه استاد دکتر نصرالله پورجوادی

بدایت هر تحقیق علمی باید نهایت تحقیقات دیگران باشد، و لذا نخستین گامی که هر پژوهشگری در زمینه کار خود بر می‏دارد، اطلاع یافتن از پژوهشهایی است که دیگران انجام داده‏اند. معمولا هر پژوهشگری خود این اطلاعات را در زمینه تحقیقات خویش جمع‏آوری می‏کند. محققی که مثلا در زمینه قرآن‌پژوهی یا کلام و فلسفه یا عرفان اسلامی تحقیق می‏کند، باید همواره در جریان تحقیقاتی که در رشته او می‏شود، قرار داشته باشد و اطلاعات او به اصطلاح، روزآمد باشد.

در یکی دو قرن اخیر، بهترین وسیله‏ای که به محققان کمک می‏کرده است تا بتوانند اطلاعات خود را روز‏آمد نگاه دارند، مجلات علمی یا ژورنالهایی بوده است که در هر رشته منتشر می‏شده است؛ مجلاتی که گاهی به حدی پیشرفت می‏کرده که جنبه بین‏المللی پیدا می‏کرده است. اما فعالیتهای تحقیقی محققان در رشته‏های علوم انسانی و اجتماعی و علوم دینی، معمولا فقط در مجلات خاص هر رشته منعکس نمی‏شود. مجلات عمومی یا کتابهایی که هر یک شامل مجموعه‏ای از مقالات تحقیقی بوده است و همچنین سایتهایی که در فضای مجازی و اینترنت دایر می‏شود، روزآمد شدن اطلاعات محققان را تا حدودی دشوار کرده است.

امروزه شاید هیچ محققی نباشد که بدون مراجعه به مراجع اطلاعاتی و جستجو در منابع خبری اینترنتی، بتواند ادعا کند که از همه فعالیتهایی که در زمینه تحقیقی او می‏شود، باخبر است. روزآمد ماندن برای هر پژوهشگری، مستلزم مراجعه به منابع و مراجع اطلاعاتی است، و یکی از بهترین مراجع که در دو قرن اخیر پدید آمده و در دو دهه اخیر به کمک رایانه، جهشهای چشمگیری نیز در راه تکامل آنها صورت گرفته، فهرستهایی است که از کتابها و مقالات و گزارشهای هر رشته تهیه می‏شود.

به جرأت می‏توان گفت که کمتر محققی می‏تواند ادعا کند که از آخرین تحقیقاتی که در رشته او شده است، با خبر است، مگر اینکه قبلا به این نوع فهرستهای مرجع، رجوع کرده باشد. بدیهی است که رشته‏ها یا زمینه‏هایی که هنوز فاقد این قبیل فهرستها باشند، از لحاظ وسایل تحقیق ضعیف‏اند. محققی که نداند قبلا در زمینه کار او دیگران چه کرده‏اند، مسلماً از جریان تحقیق در رشته خود عقب می‏ماند و گاه دچار اشتباه یا دوباره‏کاری‏های وقت‏گیر می‏شود.

یکی از کوششهایی که برای اطلاع‏رسانی در زمینه تحقیقات انجام‏شده، در رشته‏های گوناگون صورت گرفته است، فهرستهایی است که «مؤسسه اطلاع رسانی اسلامی پارسا» در رشته‏های مختلف علوم و معارف اسلامی، از قبیل سلسله آثار مرجع سالیانه ایران، کتاب‌شناسی جهانی قرآن کریم، منبع‌شناسی تعلیم و تربیت، غرب‏شناسی، سلسله آثار الدلیل به زبان عربی، کتاب‌شناسی هنر اسلامی و … فراهم آورده است.

تا کنون بیش از پنجاه مجلد از این فهرستهای مرجع منتشر شده که هر یک مشتمل بر مقالات و کتابهایی بوده است که به زبانهای پارسی و عربی و لاتین در آن رشته به‎خصوص، نوشته و چاپ شده است.

آخرین کتاب از این سلسله مراجع، اثر حاضر است که در خصوص یکی از پر مشغله‏ترین زمینه‏های علمی و تحقیقی در عالم اسلام، یعنی عرفان و تصوف، نوشته شده است. همان‏ طور که از عنوان فرعی این اثر پیداست، کارنامه چند دهه از تحقیقاتی که به زبانهای پارسی و عربی در این زمینه انجام گرفته است، در این اثر مشاهده می‏شود. کلیات عرفان، عرفان نظری (به‏خصوص مکتب عرفانی محیی‏الدین ابن عربی و پیروان او)، بحثهای نظری در باب عرفان عملی، ادبیات عرفانی، اعم از نظم و نثر، تفاسیر عرفانی از قرآن، زندگینامه‏های عارفان و صوفیان، بحثهای تاریخی در باره تصوف و آداب و فرقه‏های صوفیه و نقد آنها، معرفی منابع اصلی تصوف و عرفان، بخشهایی است که در داخل هر یک از آنها تحقیقات انجام‏شده، معرفی گردیده است.

نگاهی به کتابها و مقالاتی که در هر یک از این بخشها معرفی شده است، تا حدودی طول و عرض هر موضوع را نیز به ما نشان می‏دهد. یکی از فواید بسیار مهم این کتاب مرجع، چکیده‏ها یا معرفیهای کوتاهی است که برای اکثر آثار تهیه شده و ذیل هر عنوان درج گردیده است. فایده دیگر آن، فهرستهای متعددی است که برای خودِ این اثر، تهیه شده است؛ فهرستهایی که در واقع به منزله کلید برای ورود به ساحت محتویات کتاب است؛ چنان که وقتی محققی کتاب را باز می‏کند و به دنبال نویسنده یا اثری می‏گردد، ناگزیر است که به فهرست مؤلفان و مترجمان، یا کتابها و مقالات رجوع کند. این فهرستها بدون شک کار مراجعه به این اثر را تسهیل می‏سازد.

مرجع حاضر خودش تا حدود زیادی اثری ابتکاری است؛ به این معنی که راهی را که پژوهشگران و آماده‏سازان آن پیموده‏اند، قبلا پیموده نشده بوده و لذا خالی از ناهمواریهایی نبوده است. مهم این است که این راه پیموده شده و این اثر مرجع در همین حد آماده گردیده است. گردآورندگان این اثر خود از برخی از نقایص کار مطلع‏اند و امیدوارند که آنها را، و همچنین نقایص دیگری را که محققان به ایشان تذکر می‏دهند، در چاپهای بعدی بر طرف کنند. علاوه بر این، ماهیت این نوع مراجع، چنان است که در ویرایشهای بعدی، اطلاعات جدید به آنها اضافه خواهد شد و به اصطلاح روزآمد خواهد گردید.

من شخصاً مطمئنم که این اثر، کیفیت تحقیقات بعدی را در زمینه تصوف و عرفان، علمی‏تر و دقیق‏تر خواهد نمود و اهمیت آن به قدری است که در آینده محققانی که در هر یک از این زمینه‏ها تحقیق می‏کنند، از مراجعه به آن بی نیاز نخواهند بود.

در خاتمه به همه کسانی که مدتها برای فراهم آوردن این مرجع گرانقدر کوشیده‏اند، در رأس ایشان آقای امیرحسین شرافت، نمی‏توانم این کلمه را از صمیم دل به زبا ن نیاورم که: دست مریزاد!

مرجع عرفان و تصوف، کارنامه منابع پیرامون عرفان اسلامی و تصوف، 3 جلد، مؤسسه اطلاع رسانی مرجع، چاپ اول، 1392، 1876 صفحه، قیمت 120000 تومان.