آیت‌اللهی: به کسانی که قصد اسلامی کردن علوم انسانی را دارند تهمت استالینی بودن نزنید

1392/8/21 ۱۲:۳۸

حمیدرضا آیت‌اللهی در مناظره با صادق زیباکلام اظهار نظر او مبنی بر ایدئولوژیک بودن علوم انسانی را رد کرد و گفت: این تحول به وسیله دانشگاه‌هیان با یک رویکرد کاملا علمی انجام شده است.

دبا : حمیدرضا آیت‌اللهی در مناظره با صادق زیباکلام اظهار نظر او مبنی بر ایدئولوژیک بودن علوم انسانی را رد کرد و گفت: این تحول به وسیله دانشگاه‌هیان با یک رویکرد کاملا علمی انجام شده است.

حمیدرضا آیت‌اللهی استاد دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس پژوهشگاه علوم انسانی در این مراسم با تاکید بر اینکه بررسی علوم انسانی اسلامی بر این جمع دانشجویی نیازمند یک رویکرد علمی است و من در اینجا بحث علمی ارائه می‌دهم، گفت: من با عنوان این جلسه یعنی امتناع و امکان علوم انسانی مخالفم و فکر می‌کنم ما باید درباره امکان و یا ضرورت علوم انسانی اسلامی صحبت کنیم. همچنین با بکار بردن علوم انسانی اسلامی موافق نیستم و به نظرم بهتر است به جای آن از عناوین علوم انسانی در بستر اسلام و یا علوم انسانی با رویکرد اسلامی استفاده کنیم.

این پژوهشگر علوم انسانی اظهار کرد: ما باید فارغ از تجربه‌های موفق و یا ناموفق تاریخی در خصوص اسلامی کردن علوم انسانی درباره این مهم بحث کنیم که آیا اساسا علوم انسان اسلامی ممکن است و یا نه.

وی در برابر روایت تاریخی صادق زیباکلام از تجربه اسلامی کردن علوم انسانی در جریان انقلاب فرهنگی اظهار کرد: متاسفم که این بحث با رویکرد ایدئولوژیک مطرح می‌شود و نباید بحث را به حاشیه‌های تاریخی و احیانا برنامه‌های ناموفق اسلامی کردن علوم انسانی بکشانیم. آقای زیباکلام می‌گوید ما هنوز یک خط هم چیزی به عنوان علوم انسانی اسلامی نداریم. در حالی که من می‌توانم در این خصوص 100 هزار مقاله را به شما نشان دهم. شاید ایشان از علوم انسانی چیزی مدنظر دارند که با تصور ما از علوم انسانی متمایز است.

آیت‌اللهی ادامه داد: خیلی‌ها ممکن است در جریان اسلامی کردن علوم انسانی به خطا رفته باشند. کما اینکه همین امروز هم اشتباهاتی در این زمینه صورت می‌گیرد که نمونه آن در کنفرانسی که هفته آینده برگزار می‌شود یافتنی است. اما ما نباید در یک بحث علمی به اینگونه مسائل بپردازیم. بلکه با یک رویکرد علمی بیاییم حیطه بحث را نه در تاریخ و نه در ایدئولوژی بلکه با یک منطق علمی دنبال کنیم.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی بیان کرد: من 7 دلیل برای نشان دادن اینکه علوم انسانی اسلامی امکانپذیر است دارم و در این جلسه به برخی از آنها اشاره می‌کنم. نخست اینکه همانگونه که ما جامعه شناسی فرانسوی و انگلیسی داریم می‌توانیم علوم انسانی اسلامی یا غربی داشته باشیم، همانگونه که در فلسفه قاره‌ای اروپایی، فلسفه تحلیلی بریتانیایی و فلسفه عملگرایی آمریکایی را داریم می‌توان علوم انسانی اسلامی ایرانی هم داشته باشیم. اگرچه رویکردهای آنان کاملا با هم متفاوت باشد.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: نوع نگاه‌های پژوهشگران به مسائل متفاوت است اما همه این نگرش‌ها متن و زمینه خاص خود را دارد. بنابراین نه تنها علوم انسانی اسلامی ایرانی ممکن است بلکه حتی ضرورت هم دارد.

وی با اشاره به نهضتی که اخیرا در جهان با عنوان «طرز تفکر غیراروپا محور» ایجاد شده، افزود: در این نهضت حتی فیزیک و ریاضی غیراروپایی پژوهش و بررسی شود چه برسد به علوم انسانی که اولاتر از این دو رشته هستند. این نهضت در آمریکای لاتین، آسیا و حتی خود اروپا نمایندگانی دارد و این نشان می‌دهد که ما می‌توانیم علوم انسانی داشته باشیم غیر از آنچه که اکنون در جهان پذیرفته شده است.

به گفته‌آیت‌الله که چقدردر این خصوص موفق و یا ناموفق بوده‌ایم بحث دیگری است اما من اعلام می‌کنم که علوم انسانی اسلامی ممکن است.

وی در بخش بعدی سخنانش گفت: اگر ادعا می‌شود که اسلامی‌سازی علوم انسانی پس از 22 خرداد 88 مطرح شده است و حتی اگر ما بپذیریم که اینگونه بوده است باید بیاییم به این سوال پاسخ دهیم که آیا این اسلامی‌سازی یک کار علمی است و یا غیر علمی. بهتر است بحث را به مباحثه‌های تبلیغاتی و انتخاباتی نزدیک نکنیم و از به حاشیه کشاندن یک بحث علمی خودداری کنیم.

آیت‌اللهی افزود: بحث اسلامی‌سازی علوم انسانی حتی قبل از 22 خرداد 88 هم مطرح شده بود و خود من یکی از نخستین کسانی بودم که در آن دوران مشکلات علوم انسانی فعلی را نشان داده و برای آن برنامه‌ریزی‌هایی کرده بودیم. یکی از مهمترین مشکلات علوم انسانی موجود این است که این علوم به روز نیستند و سرفصل‌های دروس علوم انسانی ما برای 30 سال پیش است. همچنین این علوم سیاسی مهارت‌افزا نیستند و کسانی که در این رشته‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند نمی‌توانند بطور کاربردی از رشته تحصیلی‌شان استفاده کنند.

به گفته آیت‌الله متناسب نبودن علوم انسانی موجود با بستر فرهنگی کشور از دیگر مشکلات آن است که این 3 مشکل باعث شد بحث از تحول در علوم انسانی مطرح شود که تاکنون خیلی هم مفید بوده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره چگونگی روند اسلامی کردن علوم انسانی توضیح داد: برای این تحول کار به دست عالمان و فرهیخگان علوم انسانی اسلامی کشور سپرده شد. مجموعه استادان کشور شناسایی و انتخاب شدند تا سرفصل‌های علوم انسانی اسلامی را مشخص نمایند اینها هم نقاط ضعف علوم انسانی موجود را استخراج کردند و هم تلاش کردند این علوم با فرهنگ ایرانی اسلامی ما سازگار باشد. خودشان هم منابعی را که تشخیص دادند به سرفصل‌ها اضافه کردند و در حال حاضر سرفصل‌های 37 رشته علوم انسانی کشور تدوین و تهیه شده است.

وی ادامه داد: پس درست نیست که بگوییم اسلامی کردن علوم انسانی یک حرکت حکومتی و سیاسی است و به کسانی که قصد دارند چنین تحولی را ایجاد بکنند تهمت استالینی بودن بزنیم. در این تحول هرگز قائل به یک قرائت نبودیم بلکه قرائت‌های متفاوت وجود داشته و دارد.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی در ادامه گفت: دومین دلیل من برای اینکه اثبات کنم علوم انسانی اسلامی ممکن است این است که در فلسفه علم قرن بیستم با نظراتی که توماس کوهن اظهار کرده اساسا علم مقوله‌‌ای تاریخی است و دوره‌ها و پارادایم‌های علمی تاریخی وجود دارد که از یک پارادایم نمی‌توان درباره پارادیم دیگر حکیم صادر کرد و مثلا با پارادیم جدید بگوییم پارادایم بطلمیوسی اشتباه بوده است زیرا هر پاردایم اقتضائات و احکام خاص خود را دارد.

وی سپس گفت: همانطور که توماس کوهن پاردایم‌های ترایخی را در علوم مطرح می‌کند من می‌خواهم پارادایم جغرافیایی را مطرح کنم. و بنا به گفته کوهن پارادایم‌ها قیاس ناپذیرند و ما می‌توانیم علوم انسانی اسلامی ایرانی داشته باشیم که دارای پارادایم کاملا متفاوت با پارادایم علوم انسانی دیگر کشورها باشد.

وی در پایان با رد این اظهار نظر زیباکلام که سرفصل‌های انتخاب شده برای علوم انسانی اسلامی کاملا حکومتی و ایدئولوژیک است اظهار کرد: اتفاقا در غرب ایدئولوژ‌هایی که بر سرفصل‌های دروس حاکم می‌شود بشدت سنگین است نه در کشور ما. سرفصل‌های ما را افراد دانشگاهی انتخاب کرده‌اند و آنگونه که آقای زیباکلام می‌گوید تحولات علمی در غرب چندان هم طبیعی نبوده است.