سايه‎هاي قدرت؛ نظريه ای برای برنامه ريزي

1392/8/14 ۱۲:۵۳

سايه هاي قدرت نوشته جين هيلير با ترجمه دكتر كمال پولادي و پشتيباني مهندسان مشاور نقش جهان-پارس و توسط كميته پژوهش توسعه شهري در جامعه مهندسان مشاور ايران منتشر شده است.

آزاده حقگو :  سايه هاي قدرت نوشته جين هيلير با ترجمه دكتر كمال پولادي و پشتيباني مهندسان مشاور نقش جهان-پارس و توسط كميته پژوهش توسعه شهري در جامعه مهندسان مشاور ايران منتشر شده است.

    كتاب پيرامون محيط مصنوع است كه ما تسلط چنداني بر نيروهاي تشكيل دهنده آن نداريم و پيشگامان، سازمان دهندگان و تغييردهندگان محيط مصنوع، معمولانه «ما» بلكه «آنها» هستند. «آنها» گروهي در سايه و بي نام كه با اتكا بر فرآيندهاي مبهم به ايفاي نقش و تغيير محيط مي پردازند. فرآيندهايي كه باعث حذف و كنار گذاشته شدن تدريجي و نامحسوس گروه ها و منافع غيرمتشكل به نفع گروه ها و منافع مشترك و مسلط بر منابع قدرت اقتصادي، اجتماعي و سياسي مي شود. پيامد اين روند نيز ناپايداري، ناكارآمدي و قدرت محور بودن سازمان فضايي و نظام استفاده از زمين هاي شهري است.

    اين كتاب از معدود كتاب هاي حوزه برنامه ريزي است كه با اتكا بر دانش و تجربه حرفه يي نويسنده توانمندش به تبيين و تحليل تعامل پيچيده قدرت با برنامه ريزي كاربري زمين پرداخته و بيان داشته كه لازم است از كشف مكرر فاسد بودن قدرت صرفنظر كنيم و به اين بپردازيم كه چه چاره يي براي اين فساد مي توان انديشيد. اگرچه كتاب عنوان و ظاهري تئوريك دارد اما نويسنده بر كاربردي بودن آن و نيل به عمل كارآمدتر برنامه ريزان در پرتو سايه روشن نابرابري هاي قدرت مكررا تاكيد دارد.

    در اين كتاب، تمركز بر اين مساله است كه نظريه برنامه ريزي بايد مبتني بر عمل برنامه ريزي باشد و متقابلاعمل برنامه ريزي متكي بر نظريه برنامه ريزي. نويسنده بر اين اعتقاد است كه كارهاي صورت گرفته برنامه ريزي تاكنون وارد نظريه پردازي نشده است. از جمله اينها عبارت است از مسائل مربوط به بازي قدرت كه به ملاحظه آن نمايندگان منتخب در كميته هاي برنامه ريزي پيشنهادهاي مقامات دولتي را كه با درنظر گرفتن عدالت اجتماعي يا تسهيل كار بازار تنظيم شده است در تالارهاي پرازدحام عمومي و در پيشگاه انتخابات محلي قرباني مي كنند. گفت وگو با دست اندركاران امر برنامه ريزي همچنين حاكي از آن است كه درباره مسائل دردسرزايي كه در آن ارزش ها و احساسات ريشه دار دخيل است، رسيدن به وفاق كمتر ميسر مي شود.

    بنابراين نويسنده در تلاش است ربط نظريه ها با واقعيت هاي موجود در عرصه برنامه ريزي را جست وجو كند. نويسنده كارهاي برنامه ريزي را در حيطه سياست دموكراتيك مي بيند. مساله اين نيست كه چگونه بتوان به اجماع عقلاني رسيد بلكه اين است كه احساس ها و عواطف را بتوان به سمت قالب هايي از «انگاره هاي دموكراتيك» حركت داد كه بتواند آنچه را كنشگران آن را امپرياليسم مي خوانند به معارفه بكشد ضمن آنكه همزمان تكثر و تفاوت را نيز در خود نگاه داشته باشد.

    نويسنده چهار هدف اصلي را در كتاب دنبال مي كند: 1) تشريح ظرفيت نظريه هاي ميشل فوكو و يورگن هابرماس براي نظريه و عمل 2) بسط ادراكات نظري مربوط به ارتباط، بازنمايي و عادت واره به برنامه ريزي عملي 3) تدوين نظريه يي تازه در باب برنامه ريزي «گفت وگويي» با ارجاع به عمل بصيرانه در برنامه ريزي و 4) در اختيار قرار دادن بنيان هايي عملي براي مقامات.

    برنامه ريزي كتاب شامل شش بخش است. در اين بخش ها كار تصميم سازي در برنامه ريزي براي كاربري زمين با توجه به نظريه هابرماس درباره كنش ارتباطي و ايده هاي فوكو پيرامون قدرت مورد بررسي قرار مي گيرد و به كنكاش درباره تنازع ارزش ها، تصورات، هويت ها و باز نمايش آنها به وسيله سهامداران مختلف در برنامه ريزي پرداخته مي شود. همچنين معنا و نقش مباحثات مشاركتي در تصميم سازي و برنامه ريزي و شيوه هايي كه كنشگران مختلف با توسل به آنها رويه هاي رسمي را «باژگون» مي كنند، مورد توجه قرار گرفته و سرشت مشاركت در تصميم گيري از طريق راهبردهاي رسمي و غيررسمي و موانع اجماع سازي و احتمال منازعات حل نشدني و نيز امكان مصالحه را مورد كنكاش قرار مي دهد.

    در بخش نخست با عنوان «درون سايه ها» علاوه بر پرداختن به مقدمات و اهداف كتاب به تبيين اهميت پراكسيس – رابطه متقابل نظريه بر پايه عمل و عمل بر پايه نظريه- پرداخته مي شود. در بخش دوم با عنوان «گفت وگوي خيالي: گفت وگو با هابرماس و فوكو» مباحث مربوط به ارتباط مبتني بر قدرت و نيز قدرت ارتباطي و رابطه بين مكتب فكري هابرماس و فوكويي در حيطه كار برنامه ريزي بررسي مي شود. بخش سوم به نام «كاري از نوع سايه روشن: تيرگي ها و روشني هاي برنامه ريزي» به ملاحظات بازانديشانه در باب نقش دريافت ها، تصويرها، ارزش ها و ذهنيت هاي فرهنگي در سياست برنامه ريزي مي پردازد. اين بخش به اين موضوع مي پردازد كه برنامه ريزان مختلف و گروه هاي اجتماعي چه تصوري از خود و همچنين مكان جغرافيايي خود يا ديگران دارند و نيز تفاوت فرهنگي بين «خود» و هويت مكاني و تفاوت بين گفتمان ها و ارزش ها توضيح داده مي شود. همچنين چگونگي تاثيرگذاري ارزش ها و ذهنيت هاي مختلف بر برنامه ريزي و نسبت آنها با ساختار قدرت آشكار مي شود. بخش چهارم با عنوان «مذاكرات از نوع سايه» در تلاش است شكاف بين پيشنهادهاي مقام هاي اداري برنامه ريزي و تصميمات نمايندگان مردم را از طريق روايت ها يا نسخه هاي پنهان سياست تصميم گيري و منطق روش هاي دموكراتيك پر كند. در اين بخش نويسنده مي كوشد پيش از كشف مفهوم و جست وجوي بازي قدرت از جانب نمايندگان منتخب و مقامات اداري با تكيه بر مفهوم عادت واره بر سايه ها پرتو بيفكند. بخش پنجم كه «خروج از سايه ها» نام دارد، به تركيب تعبيري از روايت، باز كردن و گفتمان مبتني بر قدرت با ايده هاي اجماع سازي مي پردازد. بخش ششم «بازي سايه ها» نام دارد. اين بخش خلاصه يي از يافته هاي پيشين را در بر مي گيرد و نيز به معرفي سايه هاي ديگري كه بر سر كار برنامه ريزي وجود دارند، مي پردازد.