نگاهی به كتاب «درسنامه الهيات مسيحي»

1392/7/29 ۰۹:۱۰

شناخت درست الهيات مسيحي به دلايلي چند براي عالمان و متكلمان مسلمان ضروري و بايسته است. مولف كتاب، آقاي آليستر مك گراث، استاد الهيات و نويسنده و پژوهشگر بنام انگليسي است كه پيش‌تر كتابي از وي به زبان فارسي به نام مقدمه‌يي بر تفكر نهضت اصلاح ديني (1382) منتشر شده است.

به تازگي كتاب «درسنامه الهيات مسيحي» اثر آليستر مك گراث با ترجمه بهروز حدادي توسط انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب منتشر شد. الهيات مسيحي حاصل بيش از دو هزار تامل و انديشه‌ورزي جمعي از الهي‌دانان و موحداني است كه در مواجهه با جريان‌هاي فكري و ديني مختلف سعي كردند تا تقريري قابل دفاع از آموزه‌هاي دين مسيحيت ارائه دهند و در اين راه كوشيده‌اند تا از ميراث‌هاي فلسفي و بن‌مايه‌هاي ديني مختلف كاملا بهره برند و در مجموع، آييني را معرفي كنند كه هم براي نخبگان علم و هم توده‌هاي متدين و نيز غيرمتديناني كه اميد مي‌رفت به اين سوي سوق يابند، مقبول و مطبوع باشد. جريان‌هاي فكري و فلسفي و نيز سنت‌هاي ديني، به ويژه يهوديت،بر اين دستاورد فكري تاثيرگذار بودند و البته نبايد از تاثيرگذاري مستقيم و غيرمستقيم انديشه‌هاي فلسفي و كلامي قرآن كريم و نظرگاه‌هاي فيلسوفان و متكلمان مسلمان به ويژه در مباحثي چون توحيد و تثليث و صفات خداوند غافل شد يا آن را دست‌كم گرفت زيرا در برهه‌هايي خاص، فلسفه و كلام اسلامي بيشترين تاثير را بر تفكر الهياتي يهودي و مسيحي داشت كه از جمله مي‌توان به چهره شاخص و بارز موسي بن ميمون و كتاب دلاله‌الحائرين اشاره كرد. با تاسف، در سده‌هاي آخر روند تعامل و وام‌گيري ميان گرايش‌ها و شاخه‌هاي سه دين بزرگ ابراهيمي، همزمان با افول انديشه‌ورزي در جهان اسلام، رو به ضعف گراييد و پديده‌هاي استشراق و تبشير گرچه زمينه‌ساز مناسباتي ميان عالمان مختلف شد، عيب اساسي آن اين بود كه جنبه جدلي و تخريبي داشت و در آن، از جدال حسن، كه توصيه قرآن كريم است، خبري نبود. خوشبختانه در دهه‌هاي اخير، نوعي همدلي و درك مشترك به ويژه در مواجهه با پديده الحاد - كه درد مشترك است - پديد آمد و برگزاري نشست‌هاي شوراي دوم واتيكان در دهه 60 ميلادي كه با دعوت از نمايندگاني از جهان اسلام صورت گرفت، آن را تقويت كرد تا جايي كه در يكي، دو دهه اخير، موضوع گفت‌وگو و ديالوگ ميان اديان بيش از پيش در كانون توجه قرار گرفته است. به هر تقدير، شناخت درست و اصولي الهيات مسيحي با توجه به اينكه به لحاظ تاريخي، اسلام در ادامه يهوديت و مسيحيت است و پيامبر عظيم‌الشأن آن خود را مصدقا لما بين يديه معرفي كرده، نه كسي يا آييني كه يكسره دست به تاسيس زده، اهميت فراواني دارد و با توجه به اينكه اسلام در موارد مختلف درصدد نفي يا اصلاح پاره‌يي از آموزه‌ها يا برداشت‌ها و تفسيرهاي رايج برآمد، آگاهي دقيق از آنچه نقد و نفي يا تحسين شده، بس ضروري است؛ چنان كه براي شناخت خود قرآن كريم، آگاهي از شأن نزول در فهم درست آيات خداوند بس ضروري است يا چنان كه بعضي بزرگان گفته‌اند كه احاديث فقه شيعه حاشيه‌يي بر فقه اهل سنت است كه درصدد رفع كجي‌ها و كاستي‌هاي آن برآمده است.

شناخت درست الهيات مسيحي به دلايلي چند براي عالمان و متكلمان مسلمان ضروري و بايسته است. مولف كتاب، آقاي آليستر مك گراث، استاد الهيات و نويسنده و پژوهشگر بنام انگليسي است كه پيش‌تر كتابي از وي به زبان فارسي به نام مقدمه‌يي بر تفكر نهضت اصلاح ديني (1382) منتشر شده است. وي در سال 1953 در بلفاست متولد شد و سال‌هاي متمادي از حيات علمي‌اش را در دانشگاه‌هاي آكسفورد و كمبريج به سر برد. جالب آنكه حوزه تحصيلي و مطالعاتي‌اش در ابتدا رشته‌هاي رياضيات، فيزيك و شيمي بود و جالب‌تر آنكه در ابتدا تعلق خاطري به دين نداشت، ليكن در ميانه زندگي مسيري متفاوت برگزيد و مطالعات و پژوهش هاي خود را در حوزه‌هاي مختلف دين چون الهيات، معنويت، علم دين و بررسي‌هاي تاريخي متمركز كرد كه حاصل آن، تاليف آثار مختلفي است كه چه به لحاظ سبك و چه به لحاظ محتوا حايز اهميت است. وي در سال 1999 در دانشگاه آكسفورد كرسي «استاد الهيات تاريخي» را از آن خود كرد و در سال 2001 به خاطر پژوهش‌هايش در زمينه الهيات تاريخي و نظام‌مند از دانشگاه يادشده جايزه گرفت. از مهم‌ترين آثار وي مي‌توان از كتاب زير نام برد: «الهيات علمي» در سه جلد كه طي سال هاي 2001 تا 2003 منتشر شد و يكي از مهم‌ترين و باارزش‌ترين آثار در موضوع يادشده است. «الهيات تاريخي» كه در نقد ديدگاه‌هاي الحادي دوكينز درباره خداست. مبارزه با الحاد و مناقشه مكتوب و رسانه‌يي با كساني چون ريچارد دوكينز و ريچارد هيچنز از جمله فعاليت‌هاي وي است. وي در رد كتاب توهم خدا نوشته دوكينز، كتاب توهمات دوكينز را نوشت. كتاب «درسنامه الهيات مسيحي» يكي از مهم‌ترين آثار وي است كه به عنوان كتابي درسي و متن آموزشي شهرتي بين‌المللي دارد و نويسنده تاكنون پنج ويرايش آن را به خوانندگان تقديم كرده است. آنچه بر اهميت و جذابيت اين اثر افزوده، آن است كه نويسنده با رويكردي علمي و بي‌طرفانه و با استفاده از نثري روان و خوشخوان و گزينشي زيبا و ستودني، مهم‌ترين مباحث مطرح در الهيات مسيحي را مطرح كرده و پيش از ورود به مباحث مربوط به آموزه‌هاي الهيات مسيحي، طي هشت فصل، مقدمات بحث را به خوبي تقرير و بيان كرده و در ارائه اين مباحث، مهم‌ترين آموزه‌هاي مسيحي چون خدا و تثليث را توضيح داده است. در قسمتي از مقدمه كتاب مي‌خوانيم: «امروزه نياز به وجود كتابي مقدماتي در باب الهيات مسيحي به خوبي احساس مي شود. تجربه نشان داده است كه بسياري از كتاب‌هاي مقدماتي موجود، به گونه‌يي نوميدكننده، چيزي جز تصورات خوش‌بينانه درباره معلومات پيشين خوانندگان نيستند و اين تا حدي حاكي از تحول و چرخش ديني مهمي در فرهنگ غرب است. بسياري از دانشجوياني كه امروزه به الهيات مسيحي علاقه‌مندند، به تازگي به اين آيين درآمده‌اند و برخلاف دانشجويان پيشين، فهم موروثي‌شان از ماهيت مسيحيت، واژه‌هاي تخصصي يا ساختار فكري مسيحيت اندك است. هر چيزي را بايد معرفي كرد و توضيح داد. از اين رو، در اين كتاب فرض بر اين است كه خوانندگان از الهيات مسيحي هيچ اطلاعي ندارند. هر مطلبي در نهايت سادگي و روشني بيان شده است...»

مولف كتاب را در سه بخش كلي تنظيم كرده است. در بخش اول به بررسي ادوار مهم موضوعات اساسي و چهره هاي برجسته الهيات مسيحي پرداخته است. در بخش دوم، منابع و شيوه‌هاي مطرح در بررسي الهيات مسيحي مورد توجه قرار گرفته و در بخش سوم، مهم‌ترين آموزه‌هاي الهيات مسيحي بررسي شده است كه عبارتند از آموزه‌هاي خدا، تثليث، مسيح، نجات، ماهيت بشر و گناه، كليسا و... در فصل نخست، از اهميت دوره آباء (100ـ451م) و مهم‌ترين چهره‌هاي آن (ژوستين، ايرنئوس اهل ليون، اريگن، آتاناسيوس و آگوستين) و نيز تحولات الهياتي آن (مانند تعيين كتاب‌هاي قانوني، جايگاه سنت، تنظيم اعتقادنامه‌ها و ارتباط الهيات با فرهنگ سكولار) سخن به ميان آمده است. در فصل دوم، دوره قرون وسطي و رنسانس و جريان هاي مهمي مثل حكمت مدرسي و اومانيسم و الهيدانان برجسته آن مانند آنسلم، آكوئيناس و اسكوت بررسي شده است. در فصل سوم عصر اصلاحات ديني و دوره‌هاي پس از آن مانند آنسلم، آكوئيناس اسكوت بررسي شده است. در فصل سوم عصر اصلاحات ديني و دوره‌هاي پس از آن مورد توجه قرار گرفته و چهره‌هاي برجسته آن مانند لوتر، تسوينگلي و كالون معرفي شده‌اند. در فصل چهارم، دوره مدرن تا زمان حاضر بررسي شده و بحث مبسوطي درباره دوره روشنگري و جنبش‌هاي فكري زيرمجموعه آن مانند رمانتيسم، ماركسيسم، فمينيسم دوره‌هاي مدرن و فرامدرن، ليبراليسم و پست ليبراليسم و غيره مورد توجه قرار گرفته است.

در پنجمين فصل كتاب، مولف ضمن توضيح درباره ساختار الهيات مسيحي، عناويني چون مطالعات كتاب مقدسي، الهيات‌هاي نظام مند، تاريخي، شباني و فلسفي را مورد بحث قرار داده است. بحث از شيوه‌ها و منابع الهيات فصل ششم را به خود اختصاص داده و مولف در آن به بررسي جايگاه كتاب مقدس، عقل سنت و تجربه ديني در الهيات مسيحي پرداخته است. شناخت خدا به شكل طبيعي و عقلاني يا مكاشفه‌يي و وحياني و مشكلات و محدوديت‌هاي هر يك مطالبي است كه در فصل هفتم بررسي شده است. در فصل هشتم بحث بسيار مهمي درباره رابطه فلسفه و الهيات طرح شده است.بقيه فصول كتاب، به بررسي مهم‌ترين آموزه‌ها و عقايد در الهيات مسيحي پرداخته است.