گردونه روزگار/ محمود فاضلی

1392/5/21 ۱۱:۱۷

در میان استادان معاصر کمتر کسی را می‌توان یافت که پایگاه علمی خانم دکتر شیرین بیانی را داشته باشد. کتاب «گردونه روزگار» شرح و تفسیر زندگی، سوانح و تلاش‌های یک استاد تاریخ است. این کتاب گفتگو کریم فیضی روزنامه نگار و محقق روزنامه اطلاعات با خانم دکتر شیرین بیانی همسر دکتر اسلامی ندوشن است.

گردونه روزگار
گفت و شنود با دکتر شیرین بیانی
کریم فیضی
انتشارات: اطلاعات
نوبت اول: 1392
قیمت: 20 هزار تومان

در میان استادان معاصر کمتر کسی را می‌توان یافت که پایگاه علمی خانم دکتر شیرین بیانی را داشته باشد. کتاب «گردونه روزگار» شرح و تفسیر زندگی، سوانح و تلاش‌های یک استاد تاریخ است. این کتاب گفتگو کریم فیضی روزنامه نگار و محقق روزنامه اطلاعات با خانم دکتر شیرین بیانی همسر دکتر اسلامی ندوشن است. موضوع این کتاب زندگی علمی و عملی خانم بیانی استاد دانشگاه تهران است؛ بانویی دانشمند که بررسی زمینه‌های خانوادگی، تربیتی، علمی، عملی و اخلاقی و فکری‌اش بی گمان محتاج بررسی های چندگانه است.
این کتاب ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺯﻧﺪگی، ﺗﺎﺭﻳﺦ، ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﺁﻳﻨﺪﻩ، ﺭﻭﺍﺑﻂ ﻭ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺕ ﺍﻧﺴﺎنی، ﺯﻥ ﻭ ﻣﺮﺩ، ﻳﺎﺩ ﺳﻔﺮ ﻛﺮﺩﮔﺎﻥ، ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺧﻴﺎﻡ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭی، ﻋﺸﻖ، ﺟﻬﺎﻥ ﺟﺪﻳﺪ ﻭ ﭼﻨﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﻋﻠﻢ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ ﻛﺘﺎﺏ، ﺷــﺎﻣﻞ ﺧﺎﻃﺮﺍﺕ ﺩﻛﺘــﺮ ﺑﻴﺎنی ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻛﻮﺩکی،  ﻧﻮﺟﻮانی ﻭ ﺟﻮانی ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺍﺳﺘانی ﻭ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎﺏ «ﺷﺎﻫﺰﺍﺩﻩ ﻛﻮﭼﻮﻟﻮ» ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﻫﻪ 40 ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ، ﺍﻣﺎ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮﺩ.
با اینکه نوه ملک المتکلمین بودن می‌توانست او را به ورطه‌اجتماعی - سیاسی سوق دهد، او هیچ‌گاه از ساحت علم خارج نشد و به گواه کارنامه درخشانش، در زنجیره‌ای از عالمان و دانشوران که همگی استاد دانشگاه تهران بودند (از پدر و مادرش تا عمو و خواهر و همسرش دکتر اسلامی ندوشن) تک حلقه ناب و درخشانی است که در ادامه بانوان روشن‌بین مشرق زمین قرار می‌گیرد.
دکتر شیرین بیانی، همسر محمدعلی اسلامی ندوشن، متولد سال 1317 و از استادان دانشگاه تهران است که علاوه بر تدریس، به سفرهایی در قاره‌های آسیا،‌اروپا و آمریکا رفته و ماحصل این سفرها با تألیف کتاب‌های تاریخ‌شناسی گردآوری شده است. کتاب سه‌جلدی «دین و دولت در ایران عهد مغول» او برنده جایزه کتاب سال در سال 1370 شده است. در میان شگفتی‌های زندگی بانو شیرین بیانی دو چیز از همه جالب‌تر است: یکی رسیدن او به مرتبه استادی دانشگاه در کمتر از 26 سالگی و دیگری دست به قلم شدن اوست برای نوشتن، که نخستین بار با ترجمه مجموعه داستان‌های کودکانه از زبان فرانسوی به فارسی صورت می‌گیرد، آن هم زمانی که 14 سال بیشتر نداشت. بدین‌ترتیب، شیرین بیانی، احتمالا نخستین مترجم زیر 15 ساله ایران است.
وقتی نخستین کتاب ترجمه او با مقدمه دکتر پرویز ناتل خانلری چاپ شد، اظهار امیدواری خانلری مبنی بر اینکه این دوشیزه روزی یکی از بزرگترین نویسنده‌های ایران خواهد شد، چندان منطقی به نظر نمی‌رسید و می‌توانست بر یکی از معانی مرسوم و متعارف تعارف حمل شود، ولی این اتفاق افتاد و شیرین بیانی پس از پایان بردن تحصیلات خویش، نوشتن را کنار ننهاد و بیانی فرصت‌هایی که به دست آورد، به قلم روی آورد.
شیرین بیانی نخست، رساله ختم تحصیل خویش را که به زبان فرانسه نوشته بود، به فارسی ترجمه کرد و به چاپ سپرد. کتاب نظام اجتماعی مغول (تالیف ولادیمیر تسف) را ترجمه کرد و در دی ماه 1345 با نگارش مقدمه‌ای کوتاه این کتاب را نیز به چاپ رساند. از دیگر ترجمه‌های دکتر شیرین بیانی می‌توان به کتاب «چنگیز خان» تالیف ودلایمیر تسف اشاره کرد که البته از متن روسی صورت نگرفته، بلکه از روی متن ترجمه شده به فرانسوی به فارسی برگردانده شده است. وی کتاب چنگیزخان را یکی از تحقیقات عمده و با ارزشی می‌شناساند که اکنون در باره چنگیزخان انجام گرفته است. از توضیحات بعدی مترجم دانسته می‌شود که این کتاب با گذشت بیش از نیم قرن از تالیف شدنش، همچنان معتبر است.  
شیرین بیانی که برای ورود به دانشگاه «رشته تاریخ» را انتخاب می‌کند علاقه خود را به این رشته چنین توضیح می‌دهد:«من تاریخ را دوست داشتم و در این راه به هیچ وجه با کار سخت یا اشکالی روبرو نبودم. در سخنرانی‌هایی که در کلاس‌ها برعهده ما بود همیشه توفیق نصیبم بود. چون از روی علاقه به تاریخ، جستجو و مطالعه می‌کردم و کار را به هر ترتیب ممکن به پیش می‌بردم. دوره دانشگاه جدای از درس و معلومات درسی، زمان تجربه اندوزی است، چه از جهت سیاسی و چه از جهت اجتماعی و فرهنگی. سال‌های 1336 تا 1339 که من به دانشگاه می‌رفتم، گاه تپش‌های سیاسی نهان را احساس می‌کردم و همواره چپ و راست با یکدیگر در تعارض بودند؛ ولی در مجموع، ایران رو به جلو داشت. دانشگاه محل بررسی و شناخت این زندگی دراز و تجربه اندوزی است و در راه دانش باید کوشش بسیار کرد و حتی سختی‌هایی را تحمل کرد».
بخش اول کتاب 680 صفحه‌ای «گردونه روزگار» با عنوان«گفت‌وگوها» به موضوعاتی همچون: «از خانه به جهان، کودکی و نوجوانی، از کودکی تا تاریخ، بانویی؛ مصداق نامش، دولت جاوید یافت هر که نکونام زیست، دکتر مهدی بیانی و هنر خوشنویسی، دانشگاه و تاریخ، ادامه تحصیل در خارج، بر گِرد نام تاریخ، مردی که ملک متکلمین بود، پزشک؛ در خدمت سیاست، فرهنگ و تاریخ، خاندان میکده، یاد سفرکردگان، درباره سفر، درباره خیام نیشابوری، در دنیای کتاب‌ها، تهران؛ شهری که دوستش می‌دارم، درباره زندگی، عشق و معجزه‌اش و فرجام عشق» اختصاص یافته است. در بخش دوم نیز با عنوان«یادبودهای شیرین» چکیده‌ای از یک زندگی، دوران نوجوانی، دوران جوانی، ادامه دوران جوانی و پس از آن و ترجمه یک کتاب مورد توجه نویسنده بوده است.