پروین، شایسته هزاران تحسین / ملک الشعرای بهار

1400/1/15 ۰۹:۰۱

در این روزها یکی از دوستان گلدسته‌ای از ازهار نوشکفته به دستم داد و منتی بر گردنم نهاد، دستم از آن رنگین گشت و دامنم مشک‌آگین، بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت! این گلدسته روح‌نواز عبارت بود از قصاید و قطعات شاعره شیرین‌زبان معاصر، خانم پروین اعتصامی که به‌تازگی از طبع برآمده و نخستین بار مباشر طبع آن دیوان، حقیر را به مطالعه آن آشنا ساخت.

در این روزها یکی از دوستان گلدسته‌ای از ازهار نوشکفته به دستم داد و منتی بر گردنم نهاد، دستم از آن رنگین گشت و دامنم مشک‌آگین، بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت! این گلدسته روح‌نواز عبارت بود از قصاید و قطعات شاعره شیرین‌زبان معاصر، خانم پروین اعتصامی که به‌تازگی از طبع برآمده و نخستین بار مباشر طبع آن دیوان، حقیر را به مطالعه آن آشنا ساخت. ملاحظه چند صفحه از این دیوان و مشاهده سبک متین و شیوه استوار و شیوایی بیان و لطافت معانی آن، چنانم بفریفت که تنها این کتاب را پیش روی نهاده و هر مشغله که بود، پسِ پشت افکندم و تمامت آن را خوانده و لذتی وفور بردم. از آنجا که دوستی اشاره کرد دیباچه‌ای بر این دیوان بنویسم، انجام مقصود را با نظر کنجکاوی در اجزاء کتاب نگریستم و یادداشت‌هایی آماده داشته، اینک به طور خلاصه و ایجاز بر آنها اشارتی می‌رود.

این دیوان ترکیب است از دو سبک و شیوه لفظی و معنوی و سبکی مستقل و آن دو یکی «شیوه شعرای خراسان» است، خاصه استاد ناصر خسرو و دیگر «شیوه شعرای عراق و فارس» است، به‌ویژه شیخ مصلح‌الدین سعدی. و از حیث معانی نیز بین انکار و خیالات حکما و عرفان است و این جمله با سبک و اسلوبی مستقل که خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت‌جویی است، ترکیب یافته و شیوه‌ای بدیع به وجود آورده است. قصاید این دیوان، بویی و لمحه‌ای از قصائد ناصر خسرو دارد و در ضمن آنها ابیاتی که زبان شیرین سعدی و حافظ را فرا یاد می آورد، بسیار است و بالجمله در پند و اندرز و نشان دادن مکارم اخلاق و تعریف حقیقت دنیا از نظر فیلسوف عارف و تسلیت خاطر بیچارگان و ستمدیدگان…، دل خونین مردم دانا را سراسر تسلیتی است و در همان حال راه سعادت شارع حیات و ضرورت دانش و کوشش را نیز به طرزی دلپسند بیان می‌کند و می‌گوید در دریای شوریده زندگی با کشتی علم و عزم راهنورد باید بود و در فضای امید و آرزو و با پر و بال هنر پرواز باید کرد…

می توان گفت در قصائد طرز گفتارش طوری است و در قطعات طوری دیگر؛ زیرا بیشتر قطعات به طرز سؤال و جواب یا مناظره بسته شده و گویا این شیوه از قدیم‌الایام خاص ادبیات شمال و غرب ایران بوده و در آثار پهلوی قبل از اسلام هم، مناظرات دیده شده و در میان شعرای اسلامی نیز بیشتر مناظرات به شاعران آذربایجان و عراق اختصاص داشته است و قصائد اسدی طوسی که در مناظره است، مجموع آنها در آذربایجان ساخته شده و سایر مناظرات نظم و نثر از نظامی گنجوی تا خواجوی کرمانی گواه این معنی است…

خانم پروین در حجر تربیت پدر دانشمند و فاضل خود آقای یوسف اعتصامی آشتیانی (اعتصام‌الملک) پرورش یافته. فارسی و عربی و ادبیات این دو زبان را از آموزگاران خصوصی در خانه فرا گرفته و زبان انگلیسی را در طهران در مدرسه آمریکایی دختران تحصیل کرده و دوره آن را به پایان رسانیده است. در این مدت اشتغال ساختن دیوانی با این زیبائی‌ها و با این آب و رنگ دلفریب خاصه با این یکدستی و فصاحت و روانی و مزایایی که شمه‌ای از آن گوشزد گردید، کار مردان فارغ بال نیست تا چه رسد به مخدره‌ای که کمتر از درس و بحث فارغ بوده و شاید مشاغل خانوادگی بسیار نیز داشته است.

در ایران که کان سخن و فرهنگ است، اگر شاعرانی از جنس مرد پیدا شده‌اند که مایه حیرت‌اند، جای تعجب نیست؛ اما تا کنون شاعری از جنس زن که دارای این قریحه و استعداد باشد و با این توانایی و طی مقدمات تتبع و تحقیق اشعاری چنین نغز و نیکو بسراید، از نوادر محسوب و جای بسی تعجب و شایسته هزاران تمجید و تحسین است. خانم پروین به تمام شرایط شاعری عمل کرده است… هر گاه تنها غزل «سفر اشک» از این شاعره شیرین‌زبان باقی مانده بود، کافی بود که وی را در بارگاه شعر و ادبیات حقیقی جایگاهی علمی و ارجمند بخشد تا چه رسد به «لطف حق»، «کعبه دل»، «گوهر اشک»، «روح آزاد»، «دیده و دل»، «دریای نور»، «گوهر و سنگ»، «حدیث مهر»، «ذره»، «جولای خدا»، «نغمه صبح» و سایر قطعات که همه از او و هر یک برهان آشکار بلاغت و سخنرانی اوست…

طهران، مرداد ماه ۱۳۱۴

منبع: روزنامه اطلاعات