تلفیق نظم فارسی در نگارگری هندی

1397/8/21 ۱۲:۱۰

تلفیق نظم فارسی در نگارگری هندی (دیوان انوری در دربار اکبرشاه گورکانی) این کتاب تالیف آنماری شیمل و استوارت کری ولش است که مصطفی لعل شاطری و ناهید جعفری دهکردی آن را ترجمه کرده اند.

تلفیق نظم فارسی در نگارگری هندی (دیوان انوری در دربار اکبرشاه گورکانی) این کتاب تالیف آنماری شیمل و  استوارت کری ولش است که مصطفی لعل شاطری و ناهید جعفری دهکردی آن را ترجمه کرده اند.

نسخه‌های خطی کوچکی مانند دیوان انوری متعلق به شخص سلطان جلال‌الدین اکبر به گونه‌ای طراحی شده بودند که فرد، آنها را با خود به همراه داشته‌ باشد. احتمالاً این اثر بلافاصله پس از خروج از اتاق کتابت، کارگاه نقاشی و صحاف‌خانه درباری، به دست سلطان رسیده و او نیز آن را با پسرش شاهزاده سلیم و دیگر اعضای خانواه سلطنتی به اشتراک گذاشته است. این اثر به عنوان بخشی از کتابخانه بزرگ مغول، به مدت صدها سال مورد استفاده قرار گرفت. مطمئناً صفحات آن توسط نسل‌هایی از حاکمان قدرشناس مغول ورق زده، خوانده شده و مورد تحسین قرار گرفته است. سلیم که بعدها به عنوان جهانگیرشاه شناخته شد، بدون تردید آن را به همسر قدرتمند و فهیم خود، نورجهان، نشان داد و این کتاب توسط شاه‌جهان و همسر محبوبش ممتاز محل بسیار مورد تحسین قرار گرفت.

این کتاب معرفی و اوراق نسخه‌ای از دیوان «اوحد‌الدین محمد بن محمد انوری یا علی بن محمد انوری» است. او از شاعران قصیده‌سرای سده ششم قمری محسوب می‌گردد. نسخۀ خطی دیوان اوحدالدین انوری متعلق به شخص سلطان جلال‌الدین اکبر که توسط دو دانشمند ایران رسیده، درست همان ترکیبی است که بدان اشاره شد. این کتاب تحت عنوان «دیوان انوری: کتابچه‌ای برای اکبر» افزون بر اطلاعات کاملی دربارۀ «دیوان انوری» و در حوزه نقاشی‌های نفیس آن، اطلاعات بسیاری را در اختیار خواننده تاریخ هنر ایران قرار می‌دهد.

این دیوان کوچک که نسخۀ اصل آن هم اکنون در موزۀ هنر فاگ دانشگاه هاروارد نگهداری می‌شود، به دستور اکبر سومین پادشاه از سلسله مغولان هند (گورکانیان) که در کشور هندوستان به «مغول اعظم» و «اکبر کبیر» معروف می‌باشد، در سال 1588 میلادی در سی و سومین سال حکومت این پادشاه مقتدر خلق شده است. هر صفحۀ نفیس این کتاب ضمن برخورداری از خطوط و تصاویری زیبا، به زنگ‌های متنوع آمیخته شده که در پس سیاه خط فارسی همانند افق در پس کوه‌های بلند مشرق‌زمین در غروب آفتاب می‌ماند. هر یک از نگاره‌های این کتاب مستقیما مربوط به بیتی خاص، طنزی و یا قصه‌ای از دیوان است که ضمناً نکته‌ای را نیز دربارۀ فلسفۀ حیات به طور کلی و یا دربارۀ جامعه هند آن روزگار به صورت خاص بیان می‌کند.

فهرست مطالب کتاب پس از پیشگفتار، مقدمه نویسندگان و  مقدمه مترجمان به این قرار است:

فصل اول: اکبر کبیر در یک نگاه

بخش اول این کتاب، دربردارندۀ موضوعاتی همچون تاریخچۀ حکومت مغول در هند و به خصوص سلطنت همایون و اکبر، چگونگی گسترش هنر و ادب ایرانی در شبه‌قارۀ هند و سرانجام احوال و سبک ادبی انوری می‌باشد. اوحد‌الدین انوری مشهورترین شاعر مدیحه سرای زمان خود (قرن 12) بود. قصیده‌های انوری در مدح سنجر تقریبا مشهور و ضرب‌المثل شده‌اند و فردی که در رشته ادبیات فارسی تحصیل کرده، سنجر را با شاعر بزرگ دربار او می‌شناسد. اما سنجر تنها کسی نیست که انوری به مدح او می‌پردازد.

فصل دوم: انوری و شعر او

فصل سوم: صفحاتی از دیوان

در این بخش دو نویسنده افزون بر بحث دربارۀ دیوان، پانزده نگاره از 51 نگاره دیوان را به همراه ترجمۀ روان انگلیسی قسمت‌هایی از اشعار مربوط به نگاره‌ها را به خواننده عرضه می‌کند. این توضیحات هر کدام داده‌های ارزشمندی هستند که می‌توانند برای پژوهشگران هنرهای سنتی و به ویژه نسخه‌های خطی و نگارگری قابل توجه باشد.

نگاره‌های موجود در این دیوان، ما را به دنیای مغول و به شبستان کوچکی از نوع مشاهده شده در بزرگ‌ترین مجموعه معمارانه اکبر در فتح‌پور سیکری می‌برند. همانگونه که توسط شیوا داش طراحی گردیده، دیوارهای سنگی اتاق با آهنک جلا داده و به شکل مرمر سفید پوشیده شده و با شکوفه‌ها و گل‌های اسلیمی تزیین گردیده است. طاقچه‌های دارای بطری‌های شیشه‌ای، یک مشعل فروزان و یک تخت، امکانات اندک این اتاق مغولی هستند که هنرمند در آن میعادگاه شبانه خود را نشان داده است. لباس‌ها نیز متعلق به دوره اکبر هستند. در فصل سوم این کتاب 15 نگاره از نگاره‌های این نسخه نفیس با توضیحات آورده شده است. پانزده نگاره این کتاب از نظر لطافت و ظرافت خواننده را بی‌اختیار به یاد بهشت موعود می‌اندازند، از آثار برجسته‌ترین استادان نقاشی هند می‌باشد.

منابع و مآخذ

فهرست نمایه «اشخاص»

فهرست نمایه «اماکن»

این کتاب را انتشارات مرندیز در مشهد و در 150 صفحه در سال 1396 منتشر کرده است.

منبع: بساتین