هنر معاصر هند

1397/7/8 ۰۸:۰۱

هنر هند معاصر یکی از پویاترین هنرها در جهان است. به خصوص در دهه های گذشته کشور هند شکوفایی هنرها را به میزانی تجربه کرده است که از دوران باشکوه مغولها در سده های شانزدهم و هفدهم دیده نشده است. استعدادهای فراوان همراه با گالریهای هنری متعدد در شهرهای بزرگ به سرعت رو به افزایش هستند. جالبتر آنکه هندیها برای نخستین بار آثار هنری مدرن هند را پیگیرانه خریداری می کنند.

هنر هند معاصر یکی از پویاترین هنرها در جهان است. به خصوص در دهه های گذشته کشور هند شکوفایی هنرها را به میزانی تجربه کرده است که از دوران باشکوه مغولها در سده های شانزدهم و هفدهم دیده نشده است. استعدادهای فراوان همراه با گالریهای هنری متعدد در شهرهای بزرگ به سرعت رو به افزایش هستند. جالبتر آنکه هندیها برای نخستین بار آثار هنری مدرن هند را پیگیرانه خریداری می کنند. از این گذشته اگرچه هنر معاصر هند در بسیاری از ویژگی ها با هنر غربی اشتراک دارد اما از بسیاری تشویش ها که هنر غربی در تلاش برای یافتن اصالت در دوران پست مدرن با آن مواجه شده، رهاست. هنر هندی امروز بسیار غیرمادی مینماید زیرا با حال و هوایی بومی، ریشه در روان هندی دارد.

دور از هیاهوی تبلیغاتی که در هنر غربی مشاهده می شود، انقلابی هنری به آرامی در هند در حال وقوع است. نه جنبش های پی در پی و نه هیچ گونه «ایسم» یا مکتب هنری در هند پدید نیامده است. این امر چندان شگفت نیست؛ چراکه هندوستان، هنر باشکوه خود را از زمان تمدن دره‎ی سند در هزاره‎ی دوم پیش از میلاد آغاز کرده است. با این حال، از آنجا که جامعه‎ی هند برای خودِ اثر اهمیت بیشتری نسبت به خالق اثر قائل بوده است، نامهای هنرمندان بزرگ گذشته ناشناخته باقی مانده است. هنر سنتی را مردم برای اهدافی مانند مراسم آیینی، تفکر و تعمق یا لذت برای عموم در یک بستر سیال اجتماعی می ساختند که در آن خواسته های سازندگان با توقعات مخاطبان یکی میشد. جدا از ناآرامیها، آشفتگیها و تهاجم های پی در پی، هنر هند در سطوح متفاوتی از معابد مقدس و دربارهای مهاراجه ها و نوابها گرفته تا گروههای روستایی، قبیله ای و محفل های سرّی آیینی رشد کرد. سده ها در پی یکدیگر جستجوی بی پایان برای بیان و نمایش پیوسته ی هنریِ مردمی پرتلاش مانند رودخانه ای قوی که به آهستگی پیش میرود، ادامه پیدا کرده است.

عظمت هنر هند برای همیشه در مجسمه های سنگی دوره های اولیه مانند موریا (323 تا 185 ق.م)، کوشان پایان سده ی یکم تا سوم پس از میلاد و گوپتا (550-320 ب.م) جاودانه شده است. و آنها در شمار پویاترین و باشکوهترین آثاری بودند که یک تمدن خلق کرده است. این دستاوردها با پیشرفتهایی در زمینه های دیگر فرهنگی همراه شدند که به وفور در آثار بزرگان ادبی همچون شاعر و نمایشنامه نویس برجسته‎ی سدهی چهارم بعد از میلاد، کالیداسا، دیده می شود. نقاشی به خاطر ماهیت ذاتی اش از گزند زمانه جان سالم به در نبرد، به جز نقاشیهای دیواری شگفت انگیز غارهای آجانتا که راهبان بودایی بین سده ی اول پیش از میلاد و سده ی پنجم پس از میلاد نقاشی کرده بودند.

نقاشی هندی به هر حال با ورود به دوره‎ ی مغولها در سده ی شانزدهم شکوفایی فوق العاده ای پیدا کرد. نوادگان تیمور لنگ و چنگیزخان که از آسیای مرکزی آمده بودند با خودشان هنرمندان درباری ایرانی و ظرافتهای پیچیده ای را به همراه آوردند که برترینهای دوران خود بودند. تحت حمایت آزاداندیشانه‎ی امپراتوران مغول در هند، پیوند جالب توجهی بین سلیقه های وارداتی آنها و ادراک بومی هندی صورت گرفت که به دربارهای سلطنتی دیگر نیز گسترش پیدا کرد و به خلق نقاشیهای مغولی و راجپوتی منجر شد. این آثار به عنوان زیباترین تصاویری که تا کنون خلق شده اند، در نظر گرفته می شوند. سازندگان آنها شعله‎ی خلاقیت را در هند تا هنگامیکه از پشتیبانی برخوردار بودند، روشن نگاه داشتند.

متأسفانه پس از آن یک وقفه ی طولانی و فلج کننده در هنر هند رخ داد که با شروع اشغال هند از سوی بریتانیایی ها در سده ی هجدهم ایجاد شد و دو سده به طول انجامید. آنها مانند مغولها سلیقه های جدیدی با خود آوردند اما حاکمان جدید بر خلاف آنها نه علاقه ای به هیچ نوع آمیزش فرهنگی داشتند و نه میتوانستند نبوغ هندیان را درک کنند، آنها هنر مردم هند را بد یا توهین آمیز دانستند. بریتانیایی ها نتوانستند استعداد بومی را در مسیر تازهای هدایت کنند یا به آن حمایت سنتی ای را بدهند که هنر برای بقا به آن احتیاج داشت.

اشغال خونین و طولانی مدت هند از سوی بریتانیایی ها، مستلزم مهارتهای سیاسی بوده است. تاکتیک موفق «تفرقه بینداز و حکومت کن» آنها باعث شده بود نه فقط درگیری مداوم بین حکام هندی، بلکه بین خود بریتانیایی ها نیز صورت بگیرد که منجر به تغییرات سیاسی و اجتماعی همراه با پیامدهای مصیبت بار بر هنر کشور هند شود. با این وجود، به طرز عجیبی به سه دلیل هنر مدرن هند به این دوره‎ی استعماری بریتانیایی ها بسیار مدیون است.

نخست آنکه کلید بازگشت به اصل و اصالت هندی به نوزایی فرهنگی بزرگ بنگال در نیمه‎ی دوم سده ی نوزدهم برمی گردد که نتیجه‎ی تناقض آمیز ثباتی بود که بریتانیایی ها فراهم کرده بودند. دوم آنکه این دوره شاهد تغییراتی اگرچه آهسته و آرام بوده است اما پیامدهای درازمدت و گسترده ای داشته که حتی تا امروز در هند احساس می شود. اصلی ترین آنها تماس سرنوشت ساز هند با غرب است که نتیجه ی مستقیم معرفی سیستم آموزشی بریتانیایی ها به هندیها بود. دلایل بریتانیایی ها برای این آموزش بسیار عمل گرایانه بود. آنها به یک طبقه ی اجتماعی از افراد تحصیل کرده همسو با تفکر انگلیسی احتیاج داشتند که با آنها به آسانی ارتباط برقرار کنند و دستگاه دیوانسالاری امپراتوری پهناور آنها را اداره کنند. بریتانیایی ها انتظار نداشتند این طبقه‎ی متوسط چنان با اشتیاق عمل کنند یا اینکه جامعه ی هند تحت تأثیر سیستم آموزشی انگلیسیها قرار گیرد. این امر درها را بر روی عقاید جدید، علم، فناوری و دموکراسی که اروپا را شکل داده بود، باز کرد و هندیان را آماده ی جستوجو برای دستیابی به هویت مستقلشان کرد.

آخرین دلیل که به اندازه ی بقیه مهم است، دستیابی دوبارهی هند به غرور از دست رفته، اعتماد به نفس و احترام به خود بود. این امر نیز ناخودآگاه به دست بریتانیاییها ممکن شده بود. برای دهه ها دانشمندان انگلیسی طی مطالعهی علمی و نظام مند مشغول استخراج گذشته‎ ی هند از متون قدیمی سانسکریت، زبانهای منقرض شده، بناهای از یاد رفته و مکانهای باستانی بودند. نتیجه ی این مطالعات کشف های حیرت آوری بود که غنای مبهوت کننده ‎ی معماری باستانی و میراث ادبی و هنری هند را آشکار می کرد. انگیزه‎ ی تلاشهای سخت کوشانه‎ی این دانشمندان بیشتر شخصی بود؛ آنها علاوه بر لذت دستیابی به اکتشافهای نادر، می توانستند به افتخارهای آکادمیک و شهرت برسند و در حرفه ی خود پیشرفت کنند. اما این افتخارها برای هندیان نتیجه هایی داشت که دانشمندان نه انتظار آن را داشتند و نه در پی آن بودند: نوزایی فرهنگی مهم بنگال که نخستین گام در مسیر طولانی هند به سوی آزادی بود.

«هنر معاصر هند» نوشتۀ بالراج کاننا ـ عزیز کورتا با ترجمۀ مریم یزدان‌پناه در ۱۷۰ صفحه و با قیمت 38000 تومان از سوی چاپ و نشر نظر در سال 1395 منتشر شده است.