ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻟﻠﻐﺔ ﻣﻴﺮزا ﻣﻬﺪﯼ ﺧﺎن اﺳﺘﺮﺁﺑﺎدﯼ

1395/9/15 ۱۱:۲۴

ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻟﻠﻐﺔ اﺛﺮ ﻣﻴﺮزا ﻣﻬﺪﯼ ﺧﺎن اﺳﺘﺮﺁﺑﺎدﯼ، رﺳﺎﻟﻪي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ در ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮري و ﻧﮕﺎرﺷﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ: اوزﺑﻜﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ.

ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻟﻠﻐﺔ اﺛﺮ ﻣﻴﺮزا ﻣﻬﺪﯼ ﺧﺎن اﺳﺘﺮﺁﺑﺎدﯼ، رﺳﺎﻟﻪي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ در ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮري و ﻧﮕﺎرﺷﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ: اوزﺑﻜﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ.

مبانی اللغه را ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﻳﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺳﻨﮕﻼخ آورده و ﻣﺴﺘﻨﺴﺨﺎن اﻏﻠﺐ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪي آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ. ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﻲ ﭼﻨﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﻨﮕﻼخ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪي ﭼﻨﺪ  نسخه منتشر شده است.

ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻟﻠﻐﺔ ﻣﻘﺪﻣﻪاي در ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﻮد و ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻟﻴﻒ و ﺳﭙﺲ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﻔﺼﻠﻲ در دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ )اوزﺑﻜﻲ( در ﻳﻚ ﺗﺮﺻﻴﻒ، ﺷﺶ ﻣﺒﻨﺎ و ﻳﻚ ﺧﺎﺗﻤﻪ آورده اﺳﺖ.
ﮔﻮﻳﺸﻲ از ﺗﺮﻛﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺳﻨﮕﻼخ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﮔﻮﻳﺶ آﻏﺎز دورهي ﻣﻴﺎﻧﻲ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري در ﮔﺴﺘﺮش آﺛﺎر ادﺑﻲ اﺳﻼﻣﻲ در آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﻧﻮعﺑﻨﺪي ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ، ﮔﻮﻳﺶ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ )اوزﺑﻜﻲ(، در ﮔﺮوه ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ، ﻳﺎ ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻳﺶ ادﺑﻲ و ﻟﻬﺠﻪي ﻛﺒﺎر ﺗﺮﻛﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺖ و اﻣﺮوزه ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اوزﺑﻜﻲ و اوﻳﻐﻮري ﻧﻮﻳﻦ واﺳﭙﺮده اﺳﺖ و درﺳﺖﺗﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اوزﺑﮑﯽ دﻳﺮﻳﻦ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ.  اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ اداﻣﻪي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﻗﺎراﺧﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺧﺎﻗﺎﻧﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮارزم ﺑﻮد، در دوران ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر ﺑﻪ اوج ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺧﻮد رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ، ادﺑﻲ و رﺳﻤﻲ دوﻟﺖﻫﺎي ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﻲ و آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و اﻋﺘﺒﺎري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ. ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل و ﺗﺴﻠﻂ دوﻟﺖ ﺗﺰاري روس ﺑﺮ وﻻﻳﺎت ﺑﺨﺎرا )1868(، ﺧﻴﻮه )1873( و ﺧﺠﻨﺪ )1876( اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد و از ﺳﺎل 1921، ﻟﻬﺠﻪي ﻣﺮدﻣﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي اوزﺑﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻳﺶ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ و ﺟﺎي آن را ﮔﺮﻓﺖ.  ﻧﺎم ﭼﺎﻏﺎﺗﺎي ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﺴﺮ دوم ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن اﺳت.

این کتاب به تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق ، در 480 صفحه وزیری ، شماره 24 ام از سلسله منشورات بنیاد شکوهی است که به قیمت 35000 تومان در سال 1395 شمسی منتشر شده است.

بنیاد شکوهی