سفرنامه نوه فتحعلیشاه قاجار به ایالت کرمان و بلوچستان کتاب شد

1395/8/18 ۱۲:۳۹

«سفرنامه فیروز میرزا فرمانفرما» نوه فتحعلیشاه قاجار با تصحیح امید شریفی دربردارنده گزارشی از سفر به جیرفت در آخرین سال حکمرانی او بر ایالت وسیع کرمان و بلوچستان است.

 از روزی روزگاری هلیل‌‌رود تا شگفتی شاهزاده
 

 
«سفرنامه فیروز میرزا فرمانفرما» نوه فتحعلیشاه قاجار با تصحیح امید شریفی دربردارنده گزارشی از سفر به جیرفت در آخرین سال حکمرانی او بر ایالت وسیع کرمان و بلوچستان است.

فیروزمیرزا فرمانفرما پسر عباس میرزا، نوه فتحعلی‌شاه، از رجال تاثیرگذار دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه بود که از همان دوران جوانی تا زمان مرگ دارای مقام‌های مهم کشوری و لشکری، از جمله حکمرانی ایالت وسیع کرمان و بلوچستان بود. فرمانفرما سفر جیرفت را در آخرین سال حکمرانی‌اش، مصادف با یکی از بدترین قحطی‌های شهر کرمان، در زمستان سال 1259ه.ش آغاز و در آخر فروردین ماه سال بعد به پایان رساند که این سفرنامه حاصل این سفر اوست.

کتاب «سفرنامه فیروز میرزا فرمانفرما» (روزنامه سفر جیرفت) که عنوان اصلی آن «جیرفت» است با تصحیح امید شریفی در چهار بخش با عناوین «تحلیل سفرنامه»، «روزنامه سفر جیرفت»، «یادداشت‌ها و افزوده‌ها» و «ضمائم» تهیه و تنظیم شده است.

بخش نخست کتاب به تحلیل سفرنامه اختصاص دارد. از مهمترین عناوین این بخش می‌توان به حکومت اول فیروزمیرزا بر کرمان و بلوچستان، کرمان و خاندان فرمانفرما، رعیت‌های برده، جیرفت مقر نگهداری قشون، مالیات روستاییان، روزی روزگاری هلیل‌رود، دلفارد و شگفتی شاهزاده برخی از مهمترین عناوین این بخش کتاب را تشکیل می‌دهند.

در قسمتی از این بخش کتاب درباره سال‌های پرآشوب کرمان و انتخاب دوباره فیروزمیرزا برای حکمرانی این ایالت آمده است: «بسیاری از مورخان انتصاب فیروزمیرزا به حکومت کرمان را به دلیل سوابقش در خاموش کردن ناآرامی‌ها می‌دانند، در پی قحطی در ایالت کرمان و بلوچستان به‌ویژه شهر کرمان، ناآرامی‌هایی روی داد. این ناآرامی‌ها که با شورش کارگران شالباف، گرانی، قحطی و دم از استقلال زدن علی محمد نامی همراه بود، باعث شد مرتضی قلی‌خان وکیل‌الملک ثانی از حکومت کرمان عزل و به جای ایشان حاجی غلامرضا خان شهاب‌الملک منصوب گردد، انتخاب اشتباهی که نه تنها گره‌ای از مشکلات نگشود، بلکه دامنه اغتشاشات را روز به روز بیشتر نمود و سرانجام با قتل میرزا یحیی خان کلانتر، به‌وسیله مردم قحطی‌زده به اوج خود رسید.»

بخش بعدی کتاب به «روزنامه جیرفت» فیروزمیرزا اختصاص یافته است در این بخش فیروزمیرزا گزارش سرکشی خود به بخش‌های مختلف کرمان را مرحله به مرحله ارائه می‌دهد.

او  در توصیف قریه خانه سرخ می‌نویسد: «چنانچه آدم بعد از سفر فرنگستان این شهرهای ایران و عمارات و کوچه‌های آن را ملاحظه می‌نماید، دلتنگی می‌آورد. بعد از مشاهده دلفارد، هرجا را که می‌دیدم دلتنگی حاصل می‌کردم، خاصه این شهر خراب را که نه نان دارند و نه آب، مملو است از گدای لات و لوط عور بی‌بضاعت که قادر به خریدن نان یومیه و قوت خود نیستند. آنهایی که اسم خود را اغنیا گذاشته، صورت ظاهری دارند، باطنا از این گداها بدتراند.»

بخش بعدی کتاب به یادداشت‌ها و افزوده‌ها اختصاص دارد. در این بخش مطالبی درباره رباط، بهرام آباد، پاریز، ملک‌آباد (سیرجان)، قادرآباد، سوغان، فاریاب، هوجرد و خاتون آباد (جیرفت) با استناد به دیگر سفرنامه‌ها آمده است.
 
«سفرنامه فیروز میرزا فرمانفرما» با تصحیح امید شریفی در 200 صفحه با شمارگان 500 نسخه و بهای 14 هزار تومان از سوی انتشارات ایرانشناسی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.

منبع: ایبنا