1393/4/8 ۱۰:۴۷
کتاب روسیه و ایران در بازی بزرگ نوشته « النا آندری‌یوا» ترجمه «دکتر الهه کولائی» (استاد دانشگاه تهران) و «محمد کاظم شجاعی» که از سوی انتشارات دانشگاه تهران انتشار یافته است از جمله کتاب‌هایی که به سفرنامه‌های روسی در باره ایران اختصاص یافته است. کتاب حاوی دویست سفرنامه روسی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. نگارنده، این سفرنامه‌ها را مورد تحلیل قرار می‌دهد و دریچه منحصر به فردی را به سوی تاریخ ایران عهد قاجار (1797-1925) می‌گشاید.
دبا/ محمود فاضلی: کتاب روسیه و ایران در بازی بزرگ نوشته « النا آندری‌یوا» ترجمه «دکتر الهه کولائی» (استاد دانشگاه تهران) و «محمد کاظم شجاعی» که از سوی انتشارات دانشگاه تهران انتشار یافته است از جمله کتاب‌هایی که به سفرنامه‌های روسی در باره ایران اختصاص یافته است. کتاب حاوی دویست سفرنامه روسی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. نگارنده، این سفرنامه‌ها را مورد تحلیل قرار می‌دهد و دریچه منحصر به فردی را به سوی تاریخ ایران عهد قاجار (1797-1925) می‌گشاید.
این سفرنامه‌ها صرف نظر از چند مورد انگشت‌شمار، عمدتا به زبان‌روسی نگاشته شده و علی‌رغم آنکه منبع ارزنده‌ای درخصوص تاریخ قاجار در ایران به شمار می‌رود، اغلب مورد بی‌اعتنایی محققان ایرانی، روس و غربی واقع شده است. سفرنامه‌های‌مذکور حاوی اطلاعات غنی و پرباری درخصوص جوانب گوناگون زندگی ایرانیان شامل‌توصیف شهرها و خانه‌ها، زندگی روزانه و سنت‌های قبایل و گروه‌های مختلف مذهبی و اجتماعی، روابط خانوادگی و موقعیت زنان، اسلام و شعائر مذهب شیعه است. این سفرنامه‌ها اغلب دارای لطایف و داستان‌های خنده‌دار و همچین نقشه، نمودار و تصویر هستند. اکثر این سفرنامه‌ها را افسران نظامی روس و دیپلمات‌هایی نوشته‌اند که نقش فعالانه‌ای در کشمکش بین روسیه و بریتانیا برای حکمرانی بر شرق که از آن تحت عنوان بازی بزرگ یاد می‌شود، برعهده داشتند.
ایران و روسیه در بازی بزرگ در حالی که هدف اولیه خود را بر روی تاکید تخصصی آکادمیک روی استعمارگرایی، اسلام و شرق گرایی و تاریخ ایران، روسیه و خاورمیانه قرار داده است، مورد توجه و علاقه طیف گسترده‌ای از خوانندگانی قرار خواهد گرفت که در تلاش هستند درک عمیق‌تری از تاریخ و مذهب بازیگران معاصر این بخش از جهان بدست آورند. نويسنده اين كتاب سفرنامه‌های مسافرانی را كه از روسيه به ايران آمدند و بسياری از آنها مأموريتهای نظامی داشتند، بررسی كرده است. بی‌ترديد نشان دادن نگرشها و ديدگاههای روس تبارانی كه در قرن نوزدهم و آغاز قرن بيستم به ايران سفر كرده‌اند نسبت به ايران، و انعكاس اين ديدگاه در درك مسايل اين دوره برای پژوهشگران و علاقمندان راهگشاست.
کتاب «روسیه و ایران در بازی بزرگ» نوشته النا آندری‌یوا استادیار تاریخ در موسسه نظامی ویرجینیا که در سال 2007 به چاپ رسیده است اولین‌کتابی است که به تحلیل دویست سفرنامه‌ای می‌پردازد که در قرن نوزدهم و اوایل قرن‌بیستم در رابطه با ایران منتشر شده است و دریچه‌ای منحصر به فرد را در رابطه با تاریخ‌قاجار در ایران می‌گشاید. در این کتاب انتشار مقاله‌هایی درخصوص خاورشناسی روسیه و سفر اتباع‌روس به ایران نیز مورد توجه قرار گرفته است. این کتاب سفرنامه‌های منتشره در مورد ایران را از دو منظر مورد بررسی قرار می‌دهد: اول «اطلاعاتی که نویسندگان این سفرنامه‌ها درخصوص ایران و ایرانیان ارائه می‌دهند» و دوم «حقایقی که درخصوص روس‌ها و هویت ملی روسیه آشکار می‌سازند».
اثر آندری‌یوا دارای امتیازات ویژه‌ای است. نخست آن که وی با تمرکز بر منابع روسی، پرتو نوینی بر این بعد از تاریخ ایران قرن نوزدهم افکنده‌است. عمده آثاری که تاکنون با موضوع ایران و تحولات آن در بستر بازی بزرگ منتشر شده‌اند، برمبنای اسناد و منابع لاتین نوشته شده‌اند در حالی است که روس‌ها در کنار رقبای انگلیسی یکی از دو بازیگر اصلی این رقابت بودند. امتیاز دیگر اثر مورد بررسی رویکرد نویسنده به این موضوع است. عنوان اصلی کتاب این‌برداشت را به خواننده منتقل می‌کند که آندری‌یوا نیز نظیر بسیاری از دیگر پژوهشگران این حوزه، تحولات سیاسی ایران و روابط سیاسی این‌کشور را با همسایه‌شمالی‌اش در دوره‌مذکور، به بررسی گذاشته‌است، بحث اصلی این پژوهش نگرش شرق‌شناسانه‌روس‌ها به ایران قرن نوزدهم است که در سفرنامه‌ایشان انعکاس یافته است.
بخش قابل‌توجه منابعی که مبنای این‌پژوهش را تشکیل می‌دهند، به زبان روسی است و همین امتیاز ارزش‌ویژه‌ای به این اثر بخشیده است. بیشتر این سفرنامه‌ها از آن‌جا که به‌زبان روسی هستند، از دید پژوهشگران تاریخ این دوره مغفول مانده‌اند. آندری‌یوا هدف اولیه خود از این پژوهش را «معرفی سفرنامه‌های روسی‌به عنوان منابع جدید و بکر پژوهش در تاریخ ایران قرن نوزدهم و اوایل‌قرن بیستم» می‌داند. منابعی که افزون بر در اختیار نهادن اطلاعات‌ارزشمندی درباره‌موضوعات مرتبط با تاریخ ایران در دوره یاد شده، ابعادی از تکاپوهای استعماری روسیه و بریتانیا در ایران و رقابت این دو ابرقدرت قرن نوزدهم را بازتاب می‌دهد.
نکته بسیار مهم در این سفرنامه، نگاه فوق‌العاده تحقیرآمیز مسافران روس نسبت به فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان است. در این سفر نامه‌ها روس‌ها می‌کوشند با ترسیم عقب ماندگی‌های یک جامعه اسلامی خود را در مقام یک دولت اروپایی قرار دهند که برای رفع دشواری‌ها و فلاکت‌های این مردم دارای این رسالت نجات بخشی است. بیشتر مسافران روس با بیان و توصیف ابعاد مختلف زندگی مردم ایران، ضمن خوار شمردن و تحقیر آن، برای نمایش برتری ویژگی‌های شهری و اروپایی خود کوشیدند. آنها در این راه سیاست خود را برای نجات و هدایت جامعه فقر زده ایرانی برجسته می‌کردند.
سفرنامه نویسان روس از مشکلات گوناگون جامعه خود که تنها بخش کوچکی از آن در اروپا در تعامل با کشورهای اروپایی قرار داشت و جلوه های تمدن جدید را تجربه می‌کرد چشم پوشی می‌کردند. آنها تلاش داشتند وانمود کنند مردم ایران به آنها نیاز دارند. حتی تمایل مردم ایران را برای سلطه روسیه مطرح می‌کردند تا از این را زمینه راه برای اجرای سیاست‌های استعماری روسیه فراهم آورند.
روسیه و ایران در بازی بزرگ
نویسنده:النا آندری‌یوا
ترجمه: الهه کولائی و محمد کاظم شجاعی
انتشارات: دانشگاه تهران
قیمت: 5000 تومان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید