کتاب «مفهوم آیرونی، با ارجاع مدام به سقراط»

1395/3/22 ۱۲:۲۰

مفهوم آیرونی همان چیزی است که موضوع رساله جنجالی کی‌یرکگور را تشکیل می‌دهد. بررسی مفهوم آیرونی در اندیشه سقراط با معنای متظاهر، ریاکار، در مورد کسی به کار می‌رود که احساسات یا قصد و نیت خویش را پنهان می‌کند و خود را به ندانستن می‌زند و به اصطلاح تجاهل می‌کند. در مورد سقراط هم آیرونی به شگرد نادانی‌ ساختگی سقراط اطلاق می‌شود. کتاب «مفهوم آیرونی» ترجمه تازه‌ای از صالح نجفی است که منتشر شده است.

    

نادانی، شگرد سقراط
 زهرا سلیمانی‌اقدم: مفهوم آیرونی همان چیزی است که موضوع رساله جنجالی کی‌یرکگور را تشکیل می‌دهد. بررسی مفهوم آیرونی در اندیشه سقراط با معنای متظاهر، ریاکار، در مورد کسی به کار می‌رود که احساسات یا قصد و نیت خویش را پنهان می‌کند و خود را به ندانستن می‌زند و به اصطلاح تجاهل می‌کند. در مورد سقراط هم آیرونی به شگرد نادانی‌ ساختگی سقراط اطلاق می‌شود. کتاب «مفهوم آیرونی» ترجمه تازه‌ای از صالح نجفی است که منتشر شده است.
این کتاب از دو بخش تشکیل شده است. بخش نخست درباره آیرونی سقراط به روایت افلاطون، کسنوفون و اریستوفانس است، به انضمام فصل پایانی در باب‌ هگل. بخش دوم کی‌یرکگور به سراغ آیرونی سقراط می‌رود.
کی‌یرکگور معتقد است که سقراط کسنوفون هیچ جاذبه‌ای ندارد و مردی است که اصلا کاری نکرده است که درخور اعدام باشد. سقراط افلاطون هم در این جمله مستتر است که «داناترین شما آدمیان، کسی است که چون سقراط بداند که هیچ نمی‌داند.» کی‌یرکگور معتقد است که وجود سقراط مالامال از آیرونی است و به نظرش افلاطون هم همواره از آیرونی سقراط آگاه نیست و از این‌رو گاهی حرف‌های او را زیادی جدی می‌گیرد. از نظر کی‌یرکگور، تصویری که آریستوفانس در کمدی ابرها از سقراط ارائه می‌دهد، نه‌تنها روشنگر و راهگشاست بلکه از بسیاری جهات صحیح و مطابق با واقع است. کی‌یرکگور در این رساله تعریف جامع و مانعی از واژه آیرونی به دست نمی‌دهد ولی رابطه آیرونی را با دیالکتیک به خوبی روشن می‌کند. به زعم کی‌یرکگور، آیرونی (تجاهل) و دیالکتیک (جدل) دو نیروی عظیم در مکالمات افلاطون‌اند و البته می‌افزاید که نوع مضاعفی از دیالکتیک در افلاطون هست که متناظر به دو نوع آیرونی است. یک نوع آیرونی هست که صرفا محرک یا مشوقی برای فکر کردن است. هرگاه که کار تفکر به رخوت و خواب‌آلودگی می‌کشد، نوع اول آیرونی به میدان می‌آید و تفکر را جان دوباره می‌بخشد و به حرکت در می‌آورد و وقتی تفکر هرزه‌گرد می‌شود گوشمالش می‌دهد. نوع دوم آیرونی، اما، خود به تعبیری محرک بالذات است و خود غایت و مقصودی است که باید در راهش کوشید. در مقابل، دیالکتیکی هست که در تکاپوی مدامش پیوسته مراقب است تا مساله مورد بحث به گل ننشیند و زمین‌گیر نشود.

منبع: فرهیختگان