مجتبی کمره‌ای متولد۹ اردیبهشت‌ماه ۱۳۰۵ در شهر قم و فرزند اول مرحوم آیت‌الله حاج میرزا خلیل کمره‌ای، فقیه و فیلسوف، است.

تحصیلات اولیۀ خود را تا سطح دیپلم در تهران انجام داد و در ۱۳۲۳ش دیپلم خود را از دبیرستان فیروزبهرام اخذ کرد. همزمان با تحصیل در دبیرستان، در خانۀ پدری با علوم مذهبی و فقهی و زبان عربی آشنایی کامل پیدا کرد.

با توجه به مجموعه استعدادهایی که داشت رشتۀ حقوق را جهت تحصیلات تکمیلی برگزید و موفق شد در ۱۳۲۸ش مدرک لیسانس حقوق خود را از دانشگاه تهران دریافت کند. ایشان در حین تحصیل شاغل نیز بود و در کنار زبان عربی به زبانهای انگلیسی و فرانسه هم تسلط کامل پیدا کرد. بعد از پایان تحصیلات تکمیلی دو سال به ‌عنوان افسر وظیفه خدمت نمود و پس از آن هم نزدیک به دو سال به کارآموزی وکالت پرداخت و در ۱۳۳۲ش رسماً اولین دفتر وکالت خود را راه‌اندازی کرد و به ‌عنوان وکیل پایه‌یک دادگستری تا حدود اواسط دهۀ ۷۰ شمسی به فعالیت حرفه‌ای پرداخت. در طول دوره‌ای که به صورت تمام و کمال به حرفه وکالت مشغول بود، وکالت پرونده‌ها و اشخاص برجسته، مهم و بانفوذی را عهده‌دار بود.

در کنار کار وکالت و در دهۀ پنجاه شمسی، در سمت مشاور حقوقی سازمان آب با آن سازمان همکاری داشت. او در آن دوره، بخشی از قوانین و مقررات جاری در آن زمان مربوط به نحوۀ توزیع آب در سطح کشور را تدوین کرده که عنوان مهم‌ترین آنها «قانون جیره‌بندی آب» بوده است. این توضیح لازم است که این قانون تنها متوجه آب مصرفی و شرب نبوده است و پیچیدگی آن را از اینجا می‌توان استنباط کرد که در آن زمان به تعداد امروز سد وجود نداشته است و در مناطق دور و نزدیک منبع تأمین آب قنوات بوده‌اند که مالکیت خصوصی داشته‌اند و کشاورزان فاقد چاه عمیق بوده‌اند و حیات آنها در گرو تأمین آب به مقدار مناسب برای کشاورزی بوده است. تشخیص این پیچیدگیها و ارائۀ راه‌ حل برای آنها به‌خصوص در مناطق محرومی مانند سیستان و بلوچستان از عهدۀ حقوق‌دان متبحری چون او برمی‌آمد.

در حدود سالهای ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ش چند سالی وکیل دولت ایران در یکی از پرونده‌های اختلافات مربوط به بیانیۀ الجزایر بود و با چند بار حضور در دیوان لاهه از حق مردم ایران دفاع کرد. مقاله‌نویسی در روزنامه از کارهای جانبی و مورد علاقۀ ایشان بود و مقالاتی در روزنامه‌های اطلاعات و کیهان چاپ می‌کرد. یکی از مقالاتی که در دوران خود نوآورانه و بدیع بود موضوع سرقت ادبی بود. پرداختن به موضوع مالکیت معنوی افکار و عقاید و حقوقی مانند حقوق پدیدآورندۀ اثر، حق نشر و تکثیر، حق اقتباس، حق ترجمه و واگذاری آنها در حال و هوای جامعۀ آن روز کار ارزشمندی بود. وی همچنین در سالهای اوایل انقلاب دو جزوه به رشتۀ تحریر درآورد که محوریت آنها کردستان، مردم کردستان، احزاب کرد، نقاط مشترک و انفصال بین کردهای ایران، عراق، سوریه و ترکیه بود. یکی از این جزوات بعداً در قالب کتابی به نام خودمختاری، تجزیه و الحاق منتشر شد. این دو جزوه که بعدها به صورت سلسله مقالاتی در روزنامۀ کیهان به چاپ رسید، راهنمای خوبی برای طرفداران تمامیت ارضی ایران به شمار می‌آید.

او به کتاب و کتاب‌خوانی علاقۀ فراوان داشت. بعد از کنار گذاشتن کار وکالت به مطالعه و تحقیق که کار مورد علاقه‌اش بود پرداخت. مجموعۀ بسیار زیبایی از مشقهای خط و خوشنویسی جمع‌آوری کرده بود. این آثار عموماً متعلق به دوران معاصر و دوران قاجار و پهلوی و حاوی کار استادانی مانند رضا مافی، میرزا غلامرضا اصفهانی، میرعماد و ... است.

مجتبی کمره‌ای در نهم شهریورماه ۱۳۹۳ دیده از جهان فروبست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مجتبی کمره‌ای در طول عمر خود کتابخانۀ نفیسی بالغ بر ۱۴۴۲ جلد شامل کتابهای قدیمی و جدید، خطی و چاپی به زبانهای فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسه جمع‌آوری کرد. تک‌تک این کتابها را خوانده بود و در حاشیه‌نویسیهایی که می‌کرد موارد متناقض با کتابهای دیگر و یا نظرات خود را می‌نوشت. در ۱۳۹۶ش کتابخانۀ اختصاصی روانشاد مجتبی کمره‌ای از سوی بازماندگان به کتابخانۀ مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا شد. این کتابخانه در محلی جداگانه و به نام ایشان نگهداری می‌شود و دارای کتابهای ارزشمند در زمینه‌های مختلف از جمله حقوق، زبان و ادبیات، تاریخ، فلسفه و مذاهب و علوم سیاسی است.