همایون صنعتی‌زاده از خاندان صنعتی کرمان و فرزند عبدالحسین صنعتی‌زاده است. پدرش از نخستین داستان‌نویسان ایرانی و فرزند میرزا علی‌اکبر کر، مؤسس پرورشگاه کرمان، است. همایون صنعتی‌زاده در ۱۳۰۴ش دیده به جهان گشود. مدتی در مدرسۀ ابتدایی زرتشتیان تهران درس خواند. در همین ایام بود که با ایرج افشار آشنا شد و این دوستی تا آخرین روزهای حیات صنعتی‌زاده ادامه یافت. پس از آن مدتی به کرمان رفت، اما برای دورۀ دبیرستان دوباره به تهران بازگشت. دبیرستان را به کالج البرز رفت و همانند پدر و پدربزرگش که مردان کار و فعالیت بودند، بلافاصله راه تجارت و بازار را برگزید.

صنعتی‌زاده که به گفتۀ استاد ایرج افشار خوش‌فکر، توانا، تازه‌یاب و ایجادکننده بود به کارهای بزرگی دست زد. مؤسس و مدیر مؤسسۀ انتشارات فرانکلین بود. در آن ایام فرانکلین چند جنبش مهم را ایجاد کرد: تألیف لغت فارسی زیر نظر مجتبی مینوی، دایرة‌المعارف فارسی به مدیریت دکتر غلامحسین مصاحب و سازمان کتابهای جیبی که در آنجا چند مجموعۀ اساسی از جمله گزیدۀ متون، مجموعۀ جوانان و کتابهای جیبی پی‌ریزی شد. او سپس چاپخانۀ افست را به وجود آورد. متعاقب آن کارخانۀ کاغذ پارس را ایجاد کرد. در همان اوقات در کرمان کارخانۀ بسته‌بندی رطب زهره را که کاملاً تازگی داشت، به وجود آورد. کوششی نام‌آورانه در پرورش مروارید در سواحل خارک داشت. همچنین ساختمانهای شهرک خزرشهر را که در مازندران نیمه‌ساز مانده بود، با مدیریت جدی خود به پایان رسانید. گلاب زهرا را با همراهی و همکاری همسرش، شهین سرلتی، آغاز کرد و در مدیریت طرح براندازی بی‌سوادی به مدد دکتر پرویز خانلری برخاست. همچنین توانست در دگرگونی کارهای انتشاراتی مربوط به کتابهای درسی افغانستان نیز تأثیرگذار باشد. اواخر به پرورشگاه جدّش صنعتی در کرمان علاقه بسیار پیدا کرد و آنجا را گسترش داد و در تجدید حیات آن کوشید.

از حدود ۱۳۵۶ش نوشتن و ترجمه را آغاز کرد و در هفده هجده سال پایان عمر به طور محسوسی متوجه اهمیت تاریخ ایران باستان و به طور اخص گاه‌شماری آن شد و به ترجمه و تألیف مقاله در این زمینه‌ها پرداخت. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به ترجمۀ تاریخ کیش زرتشت؛ جغرافیای تاریخی ایران؛ جغرافیای استرابو؛ ایران در شرق باستان؛ جغرافیای اداری ایران باستان و تألیف آثاری همچون معمای گاهشماری زرتشتی؛ شور گل و قالی عمر اشاره کرد.

همایون صنعتی‌زاده در شهریورماه ۱۳۸۸ پس از یک دوره بیماری در کرمان درگذشت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

با پیشنهاد و تشویق استاد ایرج افشار، همایون صنعتی‌زاده تمایل خود را برای اهدای کتابخانۀ شخصی خویش به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی از طریق نامه‌ای به قلم استاد افشار به کاظم موسوی بجنوردی، ریاست مرکز، اعلام کرد. انجام این مهم به عنایت‌الله مجیدی، ریاست کتابخانۀ مرکز، محول شد. پس از آن همایون صنعتی‌زاده طی نامه‌ای به طور رسمی کتابخانۀ مذکور را به شرط استفادۀ مادام‌العمر به مرکز اهدا نمود. پس از درگذشت ایشان و مذاکره با آقایان مهدی و بهروز آگاه و خانم نوشین سرلتی (خواهر همسر مرحوم صنعتی‌زاده) ترتیب انتقال کتابخانه به مرکز در ۱۳۸۸ش داده شد.

این مجموعۀ ارزشمند اکنون به صورت مستقل در سالن مجموعه‌های اهدایی مرکز نگهداری می‌شود و به نام ایشان نام‌گذاری شده و مورد استفادۀ علاقمندان است. کتابها و مجله‌های مجموعه تماماً فهرست‌نویسی شده و شمار آنها بالغ بر ۵۳۷۰ جلد کتاب و ۸۸ عنوان مجله است. کتابهای این مجموعه شامل آثار مهمی در زمینه‌های ایرانشناسی، کتابهای اروپایی قدیمی مربوط به ایران و شماری از کتابهای انتشارات مؤسسۀ فرانکلین است.

میز و صندلی مخصوص همایون صنعتی‌زاده که سالها بر روی آن به خلق آثار ارزشمند سرگرم بود نیز در کنار مجموعۀ ایشان نگهداری می‌شود.

بنابر تعهدات کتابخانۀ مرکز از میان یادداشتها و آثار چاپ‌نشدۀ زند‌ه‌یاد همایون صنعتی‌زاده تاکنون کتاب گنج گوهرهای مثنوی (با همت سرکار خانم نوشین سرلتی و پریسا سنجابی) توسط کتابخانۀ مرکز انتشار یافته است. بقیۀ یادداشتها و نوشته‌های چاپ‌نشدۀ ایشان که به جای خود اهمیت خاص دارد نیز در دست تنظیم و انتشار است.