محمدصادق کیا در۱۲۹۹ش در تهران دیده به جهان گشود. او فرزند احمد کیا ملقب به مقتدرالدوله از کارمندان قدیمی وزارت دادگستری بود. تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در دبستان ثروت و دبیرستان دارالفنون به پایان رسانید. پس از آن رشتۀ زبان و ادبیات فارسی را برای ادامۀ تحصیل برگزید. در ۱۳۲۰ش موفق به اخذ لیسانس از دانشکدۀ ادبیات تهران شده و به عنوان دبیر ادبیات در دبیرستانهای تهران به استخدام وزارت فرهنگ درآمد. همزمان با تدریس در دبیرستان، تحصیل در دورۀ دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران را پی گرفت. در ۱۳۲۳ش از پایان‌نامۀ خود با عنوان «واژه‌نامۀ طبری» که تصحیح متنی منظوم به نام نصاب طبری بود، دفاع کرد و به دریافت مدرک دکتری توفیق یافت. در ۱۳۲۴ش از وزارت فرهنگ به دانشگاه تهران انتقال یافت و به عنوان دانشیار دانشکدۀ ادبیات و دانشسرای عالی به تدریس زبان و ادبیات پهلوی همت گمارد. در ۱۳۲۹ش با ارائۀ فهرستی از تألیفات خود شامل دو کتاب و دوازده مقاله به مقام استادی زبان و ادبیات پهلوی رسید. در ۱۳۳۸ش نیز با حکم ریاست دانشگاه تهران به عضویت شورای مؤسسۀ باستان‌شناسی این دانشگاه درآمد.

همچنین در این سالها مشاور عالی هنرهای زیبای کشور و رئیس ادارۀ فرهنگ عامه نیز بود. در ۱۳۴۳ش از طرف دولت عازم مأموریتی به اروپا شد. در اواخر ۱۳۵۷ش به دانشگاه تهران بازگشت، اما در تیرماه همین سال رسماً از خدمات دولتی بازنشسته شد.

صادق کیا علاوه بر تأسیس پژوهشگاه گویش‌شناسی، انجمن زبان ایران را نیز با همکاری محمد مقدم و ذبیح بهروز تشکیل داد. همچنین رئیس فرهنگستان دوم و یکی از ده عضو پیوستۀ آن نیز بود.

او سالها سرگرم تدریس و گردآوری مواد گویشی از لابه‌لای متنهای کهن و پژوهش و تحقیق میدانی بر روی آنها بود. مطالعات وی بیشتر در زمینه‌های زبان و ادب فارسی و عربی، واژه‌شناسی زبان فارسی، گویشهای ایرانی، زبانهای ایرانی دوره‌های باستان و میانه و فرهنگ عامه است.

حاصل مطالعات او آثار بسیار ارزشمندی همچون راهنمای گردآوری گویش‌ها؛ مجمع الامثال (ویراستۀ صادق کیا)؛ واژه‌نامۀ طبری؛ نقطویان یا پسیخانیان؛ واژه‌های گویشی در هشت واژه‌نامۀ فارسی و قلب در زبان عربی است. او استاد راهنمای پایان‌نامه‌های باارزشی همچون پایان‌نامه‌های عبدالمجید ارفعی، مهرداد بهار، رقیه بهزادی، احمد تفضلی و بسیار آثار باارزش دیگر بود.

از صادق کیا اشعاری نیز به جا مانده است. او در اشعار خود لغات عربی و کلمات بیگانه به کار نمی‌برد و در اشعارش واژه‌های پهلوی به چشم می‌خورد. در شعر «تیرا» و «مهر» تخلص می‌کرد.

دکتر صادق کیا در اسفندماه ۱۳۸۰ در آمریکا چشم از جهان فروبست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دکتر صادق کیا در ۱۳۸۰ش کتابخانۀ اختصاصی خود را به مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد. این کتابخانه در تاریخ هجدهم دی‌ماه همان سال، یعنی دو ماه پیش از فوت استاد، تحویل مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی شد. مجموعۀ اهدایی صادق کیا هم‌اکنون در سالن مجموعه‌های اهدایی شمارۀ ۱ در کنار مجموعه‌های دکتر زرین‌کوب، دکتر ستوده و استاد ایرج افشار نگهداری می‌شود. شمار کتابهای چاپی ۸۳۹۶جلد، مجله‌ها و روزنامه‌ها ۲۹۷ عنوان و کتابهای خطی ۱۱۶ عنوان است. همراه با این مجموعه، یادداشتهای ارزشمندی دربارۀ زبانها و گویشها و 5 نقشه و عکس تاریخی نیز به مرکز اهدا شده است. تمامی مواد گنجینه ممهور به نام آن روانشاد می‌باشد. کلیۀ کتابها و مجلات هم فهرست‌نویسی شده‌اند.

این گنجینۀ ارزشمند خود به تنهایی کتابخانه‌ای مستقل است که ارزشمندترین و کامل‌ترین منابع ایرانشناسی را در خود جای داده است. کتابخانۀ دکتر کیا یکی از پرمراجعه‌ترین مجموعه‌های مرکز دائرة‌المعارف به شمار می‌آید. شمار زیادی از کتابها به زبانهای غربی است و یا در شبه‌قاره به چاپ رسیده است و از قدیمی‌ترین متونی است که به قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ باز‌ می‌گردد. اکثر آنها نسخه‌های چاپی بسیار کمیاب هستند و برخی از آنها را شاید در کتابخانه‌های مهم اروپایی هم به آسانی نتوان یافت.

این گنجینه حاوی منابع کامل و بی‌نظیری در زمینه‌های فلسفه و مذاهب، دائرة‌المعارفها، منابع عمومی، علوم تاریخی، تاریخ و توپوگرافی، جغرافیا و مردم‌شناسی، علوم اجتماعی و اقتصاد، علوم سیاسی، قانون، آموزش و پرورش، موسیقی، هنرهای زیبا، زبان و ادبیات، علوم، پزشکی، کشاورزی، فناوری، علوم دریایی و کتابشناسی است و به راستی هریک از این بخشها به تنهایی کتابخانه‌ای تخصصی و مستقل هستند.

در این گنجینه، مجموعه‌ای کامل از فرهنگ‌نامه‌ها و کتابهای درسی زبانهای انگلیسی، ایتالیایی، اسپانیایی، روسی، فرانسوی و آذربایجانی، چاپ نخست انواع واژه‌نامه‌های زبان فارسی همچون فرهنگ آنندراج، برهان قاطع، فرهنگ نفیسی، فرهنگ جهانگیری و فرهنگ رشیدی و انواع واژه‌نامه‌های گویشی، بررسی گویشها و فرهنگ لغات عامیانه یافت می‌شود.

بخش ادبیات پهلوی، متون پارسی میانه، ترجمه‌ها و تفاسیر اوستا و گاتاها، از مهم‌ترین و کامل‌ترین بخشهای این گنجینه به شمار می‌رود که حاوی منابع نایاب و بی‌نظیری است.

شایستۀ یادآوری است که آقای دکتر راشد محصل و خانم دکتر صدیق بهزادی طی حکمی مسئولیت تنظیم اوراق و پژوهشهای چاپ‌نشده را عهده‌دار شده‌اند.