بنیاد فرهنگی البرز در ۱۳۴۲ش با سرمایه و همت مرحوم حسینعلی البرز تأسیس شد.

او فرزند مرتضی البرز آشتیانی (ضیاء‌الدوله) بود و در ۱۲۸۵ش در خانواده‌ای خوش‌نام در تهران دیده به جهان گشود. در دو سالگی مادرش را از دست داد و در هفت‌ سالگی وارد مدرسۀ قزاقخانه شد که روسها تأسیس کرده بودند و بدین ترتیب با زبان روسی آشنا شد. از آنجایی ‌که فارغ‌التحصیلان این مدرسه می‌بایست به خدمت ارتش درمی‌آمدند و وی تمایلی به ورود به ارتش نداشت، با رضایت پدر تغییر رشته داد و وارد کالج البرز شد. در آنجا خیلی زود توانست زبان انگلیسی را فراگیرد. در ۱۳۰۴ش با اخذ دیپلم از کالج البرز فارغ‌التحصیل شد و به سبب تسلط به زبان انگلیسی با سمت مترجمی وارد وزارت مالیه شد. پس از مدتی به سبب بیماری برونشیت و تجویز پزشک به خوزستان منتقل گردید. اما خواسته‌های نامشروع خوانین محل در باب نحوۀ پرداخت مالیات، او را از خدمت در وزارت دارایی منصرف ساخت. از آنجا به تهران بازگشت و پس از مدتی در وزارت عدلیه به ‌عنوان منشی شعبۀ اول استخدام شد.

در ۱۳۱۰ش یکباره از خدمات دولتی دست کشید و با دست ‌خالی به کسب و کار پرداخت. او با کار شبانه‌روزی، تلاش طاقت‌فرسا و با ابتکار عمل خود توانست در مناقصه‌ای دولتی شرکت کند و از این طریق و از سود حاصل از آن مغازه‌ای خرید که بعدها این مغازه مقدمات تجارت با کشور آلمان را برایش فراهم ساخت. در مدت سه سال توانست یازده نمایندگی (رادیو، موتورسیکلت، دوچرخه، گرامافون، صفحه و ...) از کارخانه‌های آلمان دریافت کند و بدین ترتیب ثروت سرشاری بیندوزد. چندی بعد تصمیم گرفت تمام ثروت خود را برای ایجاد مؤسسۀ خیریۀ بزرگی وقف کند و همۀ کارهای خیر خود را در آن متمرکز کند.

بدین ‌ترتیب در ۱۳۴۲ش بنیاد فرهنگی ح. ع. البرز با اختصاص ده میلیون ریال وجه نقد تأسیس شد. حسینعلی البرز تمام اموال خود را به منظور اعطای جایزه به دانش‌آموختگان سراسر کشور، اعطای وام بدون بهره به دانش‌پژوهان و اعطای جایزه به صاحبان ابتکار و ابداع وقف کرد. همچنین در ۱۳۵۶ش جایزۀ حسن تحصیل را به مبلغ یک ‌میلیون و پانصد هزار ریال به دانشجویان و نخبگان اعطا کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ش از کانادا نامه‌ای به امام خمینی نوشت و تمام موقوفات خود را به ایشان واگذار کرد و امام سازمان اوقاف را موظف کردند هیئت امنایی را تعیین و معرفی کنند.

حسینعلی البرز در۲۶ مهر ۱۳۷۷ به علت کهولت سن و بیماری دار فانی را وداع گفت.

او جزء پنجاه فعال اقتصادی برتر در یک‌صد و پنجاه سال اخیر ایران، مبتکر وام ‌اشتغال به ‌کار دانشجویی، مبتکر وام شرافتی، مبتکر آگهی‌های تبلیغاتی در ایران و عضو اولین هیئت امنای دانشگاه صنعتی شریف بود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در ۱۳۶۴ش، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی ۳۵۳۹جلد کتاب از محل کمک نقدی بنیاد فرهنگی البرز (به بهای آن روز، ده میلیون ریال) خریداری کرد. این کتابها همگی در حوزۀ علوم انسانی است.