آندره ورتی، کلیسا

آندره ورتی، کلیسا / kelīsā-ye āndre vertī/ ،   یا کلیسای چوپان، ساختمانی متعلق به دوران صفویه (سدۀ 16 م/ 10 ق)، واقع در ارتفاعات درۀ شام جلفا در ساحل جنوبی رود ارس. 
این کلیسا که با نامهای چوپان (هویو در زبان ارمنی) و یا ناخیرچی (در زبان ترکی به معنای گاوچران) نیز شناخته می‌شود، در کیلومتر 5 جادۀ جلفا به سوی کلیسای سن استپانوس قرار دارد («ذیل نمازخانۀ چوپان»، بش‍ ؛ غفوری).
بنای کلیسا که محل عبادت چوپانان ارمنی درۀ شام بوده، در 1252 ق/ 1836 م بازسازی شده است (هویان، 124؛ معیری‌نژاد، بش‍ ). پلان کلیسا از خارج مستطیلی به ابعاد 7/ 5 در 7/ 7 متر، و از داخل صلیبی‌شکل است. در وسط طرح صلیبی‌شکل گنبد سنگی، عرقچین بنا با گریو مرتفع قرار دارد و 4 نورگیر  در 4 سوی گنبد واقع شده است. در گوشۀ غربی کلیسا بقایای بنایی دیده می‌شود که تخریب شده است (همو، بش‍ ؛ نیز غفوری). 
دیگر عناصر معماری‌ای که در این اثر دیده می‌شوند عبارت‌اند از: طاق‌نما، نورگیر، لچکیهای زیر گنبد، نقش‌برجستۀ چلیپا، کرسی قرائت کتاب مقدس، سنگهای قواره‌نشدۀ دیوار نمای اصلی، و کتیبۀ سنگ قبر کنار در که بر آن نام فرد مدفون حک شده است (همو). ورودی اصلی کلیسا در سمت غربی بنا قرار گرفته، و محراب کلیسا در سمت شرقی آن قابل مشاهده است. مصالح به‌کاررفته در ساختمان این کلیسا سنگ و ملاط، و سطح دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده است؛ بنا فاقد هرگونه حجاری می‌باشد. در گذشته در اطراف بنا صلیبهایی از جنس سنگ وجود داشته که امروزه در تبریز نگهداری می‌شوند (معیری‌نژاد، بش‍ ‍‌). وجود شمار زیادی سنگ قبر در اطراف این کلیسا نشان از قبرستانی کوچک در محوطۀ آن دارد (هویان، همانجا؛ غفوری).
این کلیسا در 2008 م، در فهرست آثار یونسکو به ثبت جهانی رسید (نک‍ : »ایران ... »، بش‍ ‌‌).

مآخذ

«ایران، 44 کلیسای ثبت‌ملی‌شده و 4 کلیسای ثبت‌جهانی‌شده، کدام کلیساهای ایران ثبت جهانی شدند؟»، صدای میراث (مل‍ ‌)؛ غفوری، عاطفه، تحقیقات میدانی؛ معیری‌نژاد، هادی، «سفر به میراث جهانی یونسکو/  کلیساهای آذربایجان ستـارۀ شرق و ستایش شاهـان مجوس»، خبر آنلاین (نک‍ : مل‍‌ )؛ «نمازخانۀ چوپان»، دانشنامۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران (نک‍ : مل‍‌ )؛ هویان، آندرانیک، کلیساهای ارمنیان ایران، تهران، 1382 ش؛ نیز:

Iranarchpedia, www.Iranacchpedia.ir (acc.Aug. 12, 2024); khabaronline, www.khabaronlie .ir/ detail/ 406232/ society/ tourism (acc. Aug. 2, 2016); Sedaye miras, www.sedaye miras.ir/  16050-2/  (acc. Feb. 20, 2024).
عاطفه غفوری