آقا شیخ محمد، سرای

آقا شیخ محمد، سرای \sarā-ye āqā šeyx mohammad\، بنایی واقع در محلۀ بازار، در تهران عهد ناصری.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از دارالخلافه، در قسمت شرقی محدودۀ محلۀ بازار، راسته‌بازار آهنگرها با جهت شمال به جنوب کشیده شده که در ضلع غربی این راسته، سرای آقا شیخ محمد جانمایی گشته است (نک‍ : اطلس ... ، 84).
در آمار دارالخلافه در سال 1269 ق، نامی از این سرا برده نشده است، چنان‌که در نقشه‌های «کرشیش» در 1275 ق/ 1859 م و «برزین» در 1268 ق/ 1852 م نیز موقعیت این سرا مشخص نیست. با نگاهی دقیق‌تر به «نقشۀ نجم‌الدوله» در‌می‌یابیم که شمار کـاروان‌سراها از دورۀ ناصری به‌بعد در محله‌های تهران افزایش چشمگیری داشته است. این نکته در آمار سال 1320 ق کاملاً مشهود است؛ چه، شمار کاروان‌سراهای محلۀ بازار در آن سال به 60 باب رسیده بود ( آمار ... ، 355)، درحالی‌که در آمار 1269 ق، 17 باب کاروان‌سرا شمارش شده است (همان، 305). از‌این‌رو، می‌توان چنین استدلال کرد که سرای آقا شیخ محمد در میانۀ عهد سلطنت ناصرالدین‌ شاه ساخته شده است. از زندگانی آقا شیخ محمد آگاهی‌ای نداریم.
در نقشه‌های پس از دورۀ قاجار نامی از این سرا دیده نمی‌شود؛ تنها در «نقشۀ تهران بزرگ»، که در حدود سال 1347 ش ترسیم شده، موقعیت این سرا جانمایی، و نام آن به سرای لاله تغییر یافته است ( تهران‌نگاری، 357). سرای لاله امروزه (1398 ش) در راسته‌بازار آهنگرها برجا ست (نقشه ... ).

مآخذ

آمار دارالخلافۀ تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه، تهران، 1368 ش؛ اطلس تهران قدیم؛ تهران‌نگاری؛ نقشۀ تهران.

امیرحسین مرادخانی