روزن، گئورک

روزِن، گئورگ (21 سپتامبر 1820-30 اکتبر 1891 م/  23 ذیحجۀ 1236-26 ربیع‌الاول 1309 ق)، دیپلمات و خاورشناس آلمانی، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و تاریخ و فرهنگ سرزمینهای شرقی. 
او در شهر دتمولد آلمان به دنیا آمد. پدرش حقوق‌دان و استاد فلسفه بود. گئورگ پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان، وارد دانشگاه شد. او در دانشگاههای برلین و لایپزیگ در رشتۀ شرق‌شناسی تحصیل کرد و فارسی را نزد فریدریش روکرت، شاعر و مترجم مشهور، و سنسکریت را از فرانتس بوپ، استاد زبان‌شناسی هندواروپایی، فراگرفت (تایلهابر، 43-44؛ شلگل، 464؛ فرهنگ ... ، 4/ 391؛ نفیسی، 28). روزن پس از فارغ‌التحصیلی، وارد وزارت امور خارجۀ دولت پروس شد و از 1843 م تا بیش از 30 سال پس از آن، در کشورهای شرقی خدمت کرد. او حدود 10 سال مترجم رسمی سفارت کشورش در قسطنطنیه بود؛ سپس کنسول بیت‌المقدس شد و پس از آن، از 1867 تا 1875 م، هنگام بازنشستگی، سرکنسول بلگراد بود (تایلهابر، 26, 43؛ فرهنگ، نفیسی، همانجاها). 
روزن که به تاریخ، فرهنگ و ادبیات شرق علاقه داشت، در دوران مأموریت سیاسی در کشورهای شرقی، دربارۀ فرهنگها و زبانهای آنها مطالعه، و دستاوردهای پژوهشی خود را در چند کتاب منتشر کرد. او رساله‌ای دربارۀ زبان لزگیها، از اقوام قفقازی، نوشت که در 1843 م در برلین منتشر شد. این رساله از نخستین پژوهشها دربارۀ این زبان است (تایلهابر، 45؛ شلگل، همانجا). او با هدف آموزش زبان فارسی به اروپاییان، کتابی تألیف کرد که شامل گزیده‌ای از متنهای کهن فارسی و ترجمۀ لاتین آنها، به همراه شرح واژه‌ها و نکات دستوری بود. این اثر با عنوان «حکایات پارسی» نیز در همان سال در برلین منتشر شد. از مهم‌ترین آثار روزن، کتاب «راهنمای آموزش زبان آسی (اُستی)» بود که در 1846 م در برلین به چاپ رسید. این کتاب نیز از نخستین پژوهشها دربارۀ این زبان ایرانی است که در بخشهایی از قفقاز، در گرجستان امروز، به کار می‌رود (شلگل، همانجا؛ نیز نک‍ : هوبشمان، مقدمه). 
روزن چند اثر در معرفی آثار مهم ادبیات فارسی که بدان عشق می‌ورزید (تایلهابر، 43)، منتشر کرد. یکی از آنها، ترجمۀ گزیده‌ای از اشعار مولوی به آلمانی بود که در 1849 م در لایپزیگ به چاپ رسید. او سپس برگردانی آلمانی از طوطی‌نامه، اثر ضیا نخشبی، فراهم آورد که در 1858 م، در دو جلد در لایپزیگ انتشار یافت و بعدها، بارها تجدید چاپ شد. او همچنین کتاب «مبانی زبان فارسی» را به زبان لاتین نوشت. این اثر که دراصل رسالۀ دکتری او بود، در 1843 م در لایپزیگ منتشر شد و پس از درگذشت روزن، پسرش، فریدریش آن را اصلاح و تکمیل کرد و یادداشتهایی بر آن افزود و در 1915 م تجدید چاپ کرد (نک‍ : سراسر اثر؛ تایلهابر، 44؛ نفیسی، همانجا؛ فرهنگ، 4/ 392؛ فیلیپ، 265). گئورگ روزن چندین مقاله و کتاب دربارۀ تاریخ سرزمینهای دیگر شرق، ازجمله ترکیه، سوریه، سودان، شبه‌جزیرۀ بالکان و بیت‌المقدس نوشت که از میان آنها به کتاب دوجلدی تاریخ ترکیه در اواسط سدۀ 19 م (از دوران اصلاحات در 1826 م تا معاهدۀ پاریس در 1856 م) می‌توان اشاره کرد که در سالهای 1866 و 1867 م در لایپزیگ منتشر شد (فرهنگ، همانجا؛ برای فهرستی از این آثار، نک‍ : تایلهابر، 62-63؛ نیز برای تاریخ مرگ وی، نک‍ : ص 43). 

مآخذ

فرهنگ خاورشناسان، به کوشش گروه مؤلفان و مترجمان، تهران، 1388 ش؛ نفیسی، سعید، «فردریک روزن»، مهر، تهران، 1315 ش، شم‍ 4؛ نیز:

Hübschmann, H., Etymologie und Lautlehre der Ossetischen Sprache, Strussburg, 1887; Philipp, K., «Elementa Persica by Georg Rosen: Friedrich Rosen Source», Die Welt des Islams, Berlin, 1916, vol. III; Rosen, G., Elementa Persica, ed. F. Rosen, Leipzig, 1915; Schlegel. G., «Georg Rosen», T‘oung Pao, Leiden, 1891, vol. II; Theilhaber, A., Friedrich Rosen: Orientalist Scholarship and International Politics, Berlin/  Boston, 2020. 
عسکر بهرامی