زامباور

زامْباوْر، ادوارد کارل ماکس ریتر فُن (1866-1947 م/ 1245-1326 ش)، مورخ و سکه‌شناس اتریشی. 
زامباور در 12 مۀ 1866 در پودگوژه از توابع استان گالیسیا در مرزهای کنونی لهستان و اوکرایین متولد شد (بن، III/ 686؛ اشپولر، I/ 1). پدرش ژنرال ارتش بود و او نیز در 1890 م/ 1307 ق در 24سالگی با درجۀ ستوان‌یکمی از مدرسۀ نظامی وین فارغ‌التحصیل شد. در جنگ جهانی اول، فعالیتهای نظامی زامباور به‌عنوان سرهنگ ستاد در استانبول پایان یافت (همانجاها).
زامباور در سالهای جوانی، در کنار وظایف نظامی، به مطالعات شرق‌شناسی نیز روی آورد و در بنیاد پادشاهی زبانهای شرقی در وین، زبانهای شرقی را آموخت (همانجاها). او در یکی از سفرهایش به پاریس، به چندین سکۀ ساسانی، نیز کتابی دربارۀ سکه‌شناسی دست یافت. این یافته‌ها وی را برانگیخت تا فعالیتهایش را در این راه متمرکز کند و به گردآوری سکه و تألیف در این موضوع بپردازد.
زامباور در 1901 م/ 1319 ق به عضویت انجمن سکه‌شناسی وین درآمد و از 1924 م/ 1303 ش به مدت 5 سال ریاست این انجمن را بر عهده داشت. وی پیش از آغاز جنگ جهانی اول، به دلایلی ناچار شد سکه‌های خود را بفروشد. پس ‌از آن، از 1913 تا 1918 م/ 1331 تا 1336 ق، وزیرمختار اتریش در استانبول گردید (عطیة‌الله، 3/ 9؛ فرهنگ ... ، 3/ 409؛ قس: بن، همانجا). زامباور در 1915 م در استانبول، در پی ارتباط با بسیاری از شرق‌شناسان، به مجموعه‌سکۀ دیگری دست یافت که آن را نیز در پاییز 1918 م از دست داد (همانجا).
زامباور پس از بازگشت به اتریش، رئیس دانشکدۀ نظامی در شهر نویشتات شد (عطیة‌الله، همانجا؛ قس: بن، همانجا). او در دوران جنگ جهانی دوم رئیس سازمان کنترل و نظارت بر مکاتبات و نامه‌های پستی و تلگراف گردید (عطیة‌الله، 3/ 9-10؛ فرهنگ، همانجا). وی در 10 اکتبر 1947 م/ 18 مهر 1326 ش در 81سالگی در گراتس اتریش درگذشت (بن، همانجا). او در طول حیاتش کتابها و مقالات متعددی تألیف کرد که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. نسب‌نامۀ خلفا و شهریاران

این کتاب با وجود دیگر آثاری که پیش ‌از آن دربارۀ دولتهای اسلامی نوشته شده بود، مانند آثار لین پول، بارتولد و جز آن، مهم‌ترین و مفصل‌ترین کتابی است که دربارۀ تاریخ دولتهای اسلامی و نسب‌نامۀ فرمانروایان مسلمان تألیف شده است. این اثر به زبان فرانسوی در 1927 م/ 1306 ش در هانور به چاپ رسید («راهنمای ... »، 162؛ مشکور، 11؛ ماهیار، V/ 231).
زامباور در تألیف این کتاب، تا حوادث سدۀ 7 ق/ 13 م بیشتر بر الکامل ابن‌اثیر (د 630 ق/ 1233 م) متکی بوده، و پس ‌از آن، به تواریخ و مآخذ دیگر مراجعه کرده است. به نوشتۀ مینورسکی، او در اثر خود، به ‌اختلاف در میان تواریخ گوناگون اشاره‌ای نکرده است (ص 797). زامباور در این کتاب، افزون‌بر خلفا و پادشاهان، از وزیران و سرداران و فرمانروایان هر سلسله نیز نام برده است (نک‍ : مشکور، 10-11). همچنین، او نـام همۀ فرمانروایانی را که از اندلس، مراکش، شمال افریقا تا هند بر جهان اسلام حکومت کرده‌اند، با بیان سنوات حکومتشان، و گاه نیز برخی حوادث مهم ذکر کرده است. بااین‌همه، او شمار قابل توجهی از سلسله‌ها و خاندانهای حاکم بر قلمرو اسلام را از قلم انداخته است (همو، 11). مینورسکی در مقاله‌ای که به معرفی این کتاب پرداخته، ضمن اشاره به برخی از اغلاط و اشتباهات زامباور (برای نمونه، اشتباه‌گرفتن دیالمه با کردان روّادی که حاکمان آذربایجان بودند)، تصریح کرده است که ارائۀ فهرست جامعی از وزیران عباسی، سلاطین عثمانی و حاکمان شهرهایی چون مکه، دمشق، بغداد، ری و نیشابور از ارزشمندترین بخشهـای کتـاب او بـه شمـار می‌رود (برای آگـاهی بیشـتر، نک‍ : ص 797-802).
از ترجمه‌های این کتاب می‌توان به ترجمۀ عربی آن با عنوان معجم الانساب و الاسرات الحاکمة فی التاریخ الاسلامی اشاره کرد که زکی محمد حسن، رئیس وقت دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فؤاد اول قاهره، و حسن احمد محمود به یاری برخی از دستیاران خود در قاهره انجام دادند (بیروت، 1400 ق/ 1980 م). مترجمان این کتاب، بعضی از مطالب دول اسلامیۀ خلیل ادهم را نیز در پاورقی، بر آن افزوده‌اند. به نوشتۀ مشکور (همانجا)، در این ترجمه، برخی از مطالب اصلی کتاب و نیز شجره‌نامه‌ها به عمد یا سهو حذف شده است. بااین‌همه، این کتاب به‌رغم برخی بی‌دقتیها در جزئیات مطالب، هنوز یکی از منـابع ضروری شرق‌شنـاسان به شمـار می‌آید (نک‍ : اشپولر، I/ 1-2).
ترجمۀ دیگری از این اثر را بارتولد به زبان روسی در 1951 م/ 1370 ق به انجام رساند. در ایران نیز این کتاب با عنوان نسب‌نامۀ خلفا و شهریاران، با ترجمۀ فارسی محمدجواد مشکور به چاپ رسیده است (تهران، 1356 ش).

2. «ضرب سکه در جهان اسلام»

این کتاب که ازجمله منابع مهم دربارۀ سکه‌های شرق و غرب جهان اسلام به شمار می‌آید، نخستین‌بار در 1942 م/ 1321 ش به چاپ رسید؛ اما جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن، تا مدتها تجدید انتشار آن را به تعویق انداخت. پس از مرگ زامباور در 1947 م، پتر یکل این اثر را ویرایش کرد و به چاپ رسانید (نک‍ : هانسمن، 75). زامباور براساس فهرستها و مقاله‌هایی که پیش‌تر دربارۀ سکه‌های اسلامی نوشته بود، نام مکانهای ضرب سکه را استخراج، و به ترتیب الفبایی در این کتاب آورد؛ همچنین، ذیل نام هر شهر، نخست سکه‌های مربوط به سلسله‌هایی را که در آنجا ضرب شده بود، با تاریخ هریک بیان کرد.
ازجمله سکه‌هایی که زامباور در این کتاب آورده، سکه‌های اسپانیا و افریقا ست. افزون‌بر آن، او از ضراب‌خانه‌های بیش از 100 سلسلۀ اسلامی در آسیای مرکزی و خاورمیانه، همچون مغولان نام برده است (نک‍ : عقیقی، 2/ 639). وی جدولهایی را نیز بر کتاب افزوده، که مشتمل بر اطلاعاتی دربارۀ فعالیت ضراب‌خانه‌های اسلامی بین سالهای 73- 1349 ق/ 692-1390 م است؛ مثلاً طبق این جدولها، تنها در بخارای دورۀ اسلامی، 14 سلسلۀ حکومتگر، ضرب سکه داشته‌اند (نک‍ : افشـار، 1014؛ زامبـاور، سراسر اثر؛ نیز نک‍ : اِرنکرویتس، 627؛ هانسمن، همانجا؛ بیوار، 158).

مآخذ

افشار، ایرج، نادره‌کاران، به کوشش محمود نیکویه، تهران، 1383 ش؛ عطیة‌الله، احمد، القاموس الاسلامی، قاهره، 1390 ق/ 1970 م؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1980-1981 م؛ فرهنگ خاورشناسان، به کوشش گروه مؤلفان و مترجمان، تهران، 1386 ش؛ مشکور، محمدجواد، مقدمه بر نسب‌نامۀ خلفا و شهریاران ا. ر. زامباور، ترجمۀ همو، تهران، 1356 ش؛ نیز:

Behn, W., Concise Biographical Companion to Index Islamicus, Leiden, 2004; Bibliographical Guide to Iran, ed. L. P. Elwell-Sutton, New Jersey, 1983; Bivar, A. D. H., «Die Münzprägungen des Islams zeitlich und örtlich geordnet», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London, 1969, vol. XXXII; Ehrenkreutz, A. S., «Die Münzprägungen des Islams», Journal of the American Oriental Society, New Haven, 1969, vol. LXXXIX, no. 3; Hansman, J., «Die Münzprägungen des Islams», JRAS, London, 1969, vol. I; Mahyar Nawabi, Y., A Bibliography of Iran, Tehran, 1969; Minoresky, V., «Manuel de généalogie et de chronologie pour l’histoire de l’Islam», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Cambridge, 1931, vol. VI, no. 3; Spuler, B., introd. Die Münzprägungen des Islams, (Vide: Zambaur); Zambaur, E. R. von, Die Münzprägnungen des Islams, Wiesbaden, 1968. 
فریبا پات