اشترتمان، رودلف

اشترتمان \eštrotmān\، رودُلف (1877-1960 م / 1256- 1339 ش)، عالم دینی و اسلام‌شناس سخت‌کوش آلمانی که پژوهشهایش دربارۀ فرقه‌های اسلامی، به‌ویژه مذاهب شیعی، شایان توجه است.
اشترتمان در لِنگِریشِ وستفالی زاده شد. او که در آغاز، دانشجوی رشتۀ الٰهیات بود، به‌ هنگام تحصیل در دانشگاههای هاله و بُن، به مطالعات خاورشناسی علاقه‌ای ویژه پیدا کرد. پس‌از پایان‌یافتن این دورۀ تحصیلی، از 1905 م / 1284 ش در مونسْتِر به‌عنوان آموزگار، و از 1907 تا 1923 م / 1286 تا 1302 ش در شول فورتا در مقام آموزگار ارشد و کشیش به‌ کار پرداخت. 
 او برای دستیابی مستقیم به مآخذ عربی در مطالعات خود، این زبان را نزد کارل بروکلمان (1868-1956 م / 1247-1335 ش)، استاد زبانهای سامی دانشگاههای برسلاو و هاله، آموخت (پرت، 13). در 1923 م / 1302 ش، هلموت ‌‌ریتر و کارل هاینریش بِکِر، اشترتمان را به‌سبب پژوهشهای علمی‌اش، در 46سالگی برای نخستین‌بار، بدون رعایت ضوابط و مقررات قانونی، به ‌سمت استاد شرق‌شناسی در گیسن برگزیدند (همانجا؛ اشپولر، 3). در 1927 م / 1306 ش، با همین سمت به ‌دانشگاه هامبورگ منتقل، و به‌عنوان جانشین ریتر، به‌ تدریس مشغول شد. او تا 1947 م / 1326 ش که بازنشسته شد، در این منصب باقی ماند. اشترتمان پس‌از بازنشستگی، تا چندین سال دیگر همچنان به تدریس ادامه داد و تا اندک مدتی پیش‌از مرگ، پژوهش را رها نکرد.

آثـار

آثار اشترتمان نمایانگر تعمقی است که وی در مطالعۀ فرق اسلامی و تاریخ کلیساهای مشرق‌زمین داشته است (پرت، 15). بخش اعظم مطالعات اسلامی او دربارۀ فرقه‌های زیدیه، نُصیریه، شیعه و جز آنها ست:
1. «مؤلفات زیدیه»، دِر اسلام، 1910 م، شم‍ 1، 1911 م، شم‍‌ 2؛ 2. «حقوق عمومی زیدیه»، استراسبورگ، 1912 م؛ 3. «عبادات زیدیه»، استراسبورگ، 1912 م؛ 4. «مباحثی در باب مبتدعۀ یزیدیه در آثار رمزی اسلامی، یزید اول در ادبیات عامۀ اسلامی»، در اسلام، 1913 م، شم‍ 4؛ 5. «مسئلۀ شخصیت زید بن علی در آثار مکتوب»، در اسلام، 1923 م، شم‍ 13؛ 6. «بدر، اُحد و کربلا»، مجلۀ «آثار شرقی»، 1926 م؛ 7. «شیعۀ اثنا‌عشری»، لایپزیگ، 1926 م؛ 8. «مؤلفات شیعه»، انتشارات اتوهاراسوئیتس، 1926 م؛ 9. «مرکز دینی و اعتقادی اباضیه، مؤلفات اباضیه»، انتشارات اتوهاراسوئیتس، 1927 م؛ 10. «بربر و اباضیه»، در اسلام، 1928 م، شم‍ 17؛ 11. «اصول اعتقادات اسلامی و کتاب اشعری در این باره»، در اسلام، 1931 م، شم‍‌ 19؛ 12. «آثار خطی و چاپی»، در اسلام، 1933 م، شم‍ 21؛ 13. مقالات «سبعیه» (1924 م)، «شیعه» (1927 م)، «تقیه» (1928 م)، «تشبیه» (1929 م)، «تعزیه» (1930 م)، «ثنویه» (1930 م)، «محمدیه» (1933 م)، و «ظاهریه» (1934 م) در «دائرةالمعارف اسلام»؛ 14. «تاریخ فرقه‌های بدعت‌گذار اسلامی»، «فرهنگ اسلامی»، 1938 م، شم‍ ‍‌12؛ 15. «پاسخ دروزیها در رد نصیـریها»، در اسلام، 1939 م، شم‍ 25؛ 16. «تعالیم سری باطنیان طبق کتاب عقاید آل‌ محمد، تألیف محمد بن حسن دیلمی»، بیبلیوتکا اسلامیکا، استانبول، 1939 م، شم‍ 11؛ 17. «متون گنوسی اسمـاعیلیه: نسخۀ خطی عربـی آمبروزیانا، شم‍ H 75»، انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن (بخش زبان‌شناسی تاریخی)، 1943 م؛ 18. «میمون بن قاسم طبری: تقویم جشنهای نصیریه، متن درسی در باب دولت علویان سوریه»، در اسلام، 1946 م، ش‍م‍ 27؛ 19. «اسلام، فِرق»، «متن علم دین»، برلین، 1948 م، ج 1؛ 20. «نصیریه در سوریۀ امروز»، انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن (بخش زبان‌شناسی تاریخی)، 1952 م، شم‍ 4؛ 21. «کتاب الکشف جعفر بن منصور الیمن»، انتشارات انجمن پژوهشهای اسلامی، 1952 م، شم‍ 13؛ 22. «نصیریها به روایت نسخـۀ خطی عربی برلین، شم‍ 291‘ 4»، دُکومنتا اسلامیکا، برلین، 1952 م؛ 23. «فرقه‌‌های سری شرقی در تحقیقات غربیان و نسخۀ خطی شهر کیـل، شم‍ ‍‌19»، انتشارات فرهنگستان آلمانی علوم (بخش زبان و ادب و هنر)، برلین، 1953 م؛ 24. «فقه اسماعیلیه»، در اسلام، 1954 م، شم‍ 31؛ 25. «تفسیر اسماعیلیه بر قرآن، سوره‌های 11-20، نسخۀ خطی آمبروزیانا، شم‍ 76»، انتشارات فرهنگستان علوم گوتینگن (بخش زبان‌شناسی تاریخی)، 1955 م، شم‍ 3، 31؛ 26. «آراء سری نصیریه، تواریخ و احادیث قدیسین پیامبر»، مباحث فرهنگستان علوم برلین (بخش ادب، زبان و هنر)، برلین، 1958 م؛ 27. «مباهله در حدیث و آیینهای عبادی»، در اسلام، 1958 م، شم‍ 33؛ 28. «تناسخ نزد نصیریه»، اُرینس، 1959 م، ج 12.
افزون ‌بر اینها، اشترتمان بر شماری از کتابها و مقالات پژوهشی دیگران، نقدهایی نوشته که عموماً در مجلۀ در اسلام منتشر شده است (نک‍ : XI / 270, XIII / 300, XIV / 137, 190, XVI / 280, XVII / 102, 296, 320, XIX / 33, XXI / 222).

مآخذ

Der Islam ; Paret, R., «Rudolf Strothmann», ZDMG, 1961, vol. CXI; Spuler, B., «Rudolf Strothmann», Der Islam, 1960, vol. IV.

مجدالدین کیوانی (دبا)