آیة الکرسی

آيَةُ‌الْكُرْسی، آيۀ 255 از سورۀ بقره، دومين سورۀ قرآن مجيد. برخی از مفسران، آيات 256 و 257 از همين سوره را نيز به‌سبب ارتباط مفاهيم آنها با مفاهيم آيۀ 255، جزء آيةالكرسی دانسته‌اند. در قرآن مجيد تنها يك مورد از «كرسی خداوند» سخن به ميان آمده و آن همين آيۀ 255 سورۀ بقره است: «وَسِعَ كُرْسيُّهُ السَّموٰاتِ وَ الْاَرَضَ: كرسی او به پهناي آسمانها و زمين است». اشتهار اين آيه به «آيةالكرسی» نيز به همين جهت است.
اين آيه در زمان پيامبر اكرم (ص) نيز به آيةالكرسی معروف بوده است. پيامبر فرموده است: با عظمت‌ترين آيات قرآن آيةالكرسی است (سيوطی، جامع الصغير، 1 / 47). سرور سخنها قرآن است و سرور قرآن سورۀ بقره است و سرور سورۀ بقره آيةالكرسی است (همان، 2 / 35). اين آيه در ميان مسلمانان هميشه مورد توجه و تعظيم خاصی بوده و علت آن است كه همۀ معارف و تعاليم اسلام بر‌اساس «توحيد» استوار است و در آيةالكرسی توحيد به جامع‌ترين شكل و در نهايت ايجاز و اختصار بيان شده است. در اين آيه هم ذات خداوند توصيف شده و هم صفات و افعال او (غزالی، 56).
از مفاهيم متعدد اين آيه، دو مفهوم «قيّوم» و «كرسی» بيش از هر مفهوم ديگر توجه و ژرف‌نگري متفكران مسلمان را برانگيخته است و عارفان و فيلسوفان و مفسران براي توضيح اين مفاهيم، مباحث مشروحی آورده‌اند.
يكی از سنتهاي رايج در ميان مسلمانان اين است كه به هنگام ترك منزل، يا در آستانۀ سفر و موارد مشابه آن براي مصون ماندن جان و مالشان از خطرات احتمالی، آيةالكرسی می‌خوانند و از خدا می‌خواهند كه آنان را از حوادث بد محفوظ بدارد. علت اين امر آن است كه در آيةالكرسی آمده است كه غنودگی و خواب به ساحت خداوند راه ندارد و او آسمانها و زمين و همۀ موجودات را حفظ می‌كند. خوانندۀ اين آيه از خدا می‌خواهد كه اين حفظ عمومی‌ را شامل وي نيز بگرداند.

مآخذ

سيوطی، جلال‌الدين، الجامع الصغير، قاهره، 1373 ق؛ همو، الدر المنثور، قم، 1404 ق، 1 / 322، 2 / 2، 3؛ طباطبايی، محمدحسين، الميزان، بيروت، 1393 ق، 2 / 328-341؛ غزالی، محمد، جواهر القرآن، مصر، 1329 ق؛ فخرالدين رازي، التفسير الكبير، بيروت، داراحياء التراث العربی، 7 / 2-14.

محمد مجتهد شبستری