آزاد، درخت

آزاد، دِرَخْت [deraxt-e āzād] ، درختی با نام علمی زِلکُوا کارپینی فولیا از تیرۀ نارون که ارتفاع آن به 10 تا 25 متر می‌رسد و بعضی از گونه‌های آن نیز به صورت درختچه یافت می‌شوند. درخت آزاد از درختان زیبا و بزرگ ایران است و در ارتفاعات متوسط جنگلهای شمال، کردستان و بجنورد می‌روید. آزاد درختی است نور پسند، همیشه سبز، با برگهایی به شکل قلب، کشیده، نوک تیز، همراه با دندانه‌های ساده. سطح زیرین برگ آن از کرکهای نرمی پوشیده شده است. این درخت گلهای خوشه‌ای بنفش و خوشبو، و میوه‌ای به بزرگی نخود، بیضوی، زردرنگ و تلخ، و هسته‌ای کثیرالوجوه و سخت دارد. پوست تنۀ این درخت صاف و تقریباً خاکستری رنگ، و تاج آن انبوه و به شکل تخم مرغ است. چوب درخت آزاد سفید مایل به سرخ، و قابل انعطاف است و در نجاری کاربردی گوناگون دارد. نامهای محلی این درخت عبارت‌اند از آزاد، ازدار، سیاهدار و نیل. اگرچه درخت آزاد مخصوص نواحی جلگه‌ای و کم ارتفاع است، اما در ارتفاعات هم دیده شده است. همۀ قسمتهای این درخت، از ریشه تا هسته، مصرف دارویی دارند و تقریباً همۀ خواص آن نزد پزشکان عصر اسلامی شناخته شده بوده است. بوییدن گل آن گرفتگی بینی را از بین می‌برد. میوۀ درخت آزاد سمی، و خوردن مقادیر زیاد آن کشنده است و از بذر آن برای دانۀ تسبیح استفاده می‌شود.    

علی‌ رضایی‌نژاد