دیناروند

دینارْوَنْد، یکی از طوایف لر، پراکنده در استانهای لرستان و ایلام. راولینسن این طایفه را در شمار طوایف فیلی ساکن در منطقۀ پشتکوه لرستان (ایلام امروزی) (ص 152؛ نیز نک‍ : بُد، 428)، و لایارد آنها را از ‌جملۀ طوایف پشتکوه یاد می‌‌‌‌کند که حاکمیت علی خان، پسر ارشد حسن خان، والی پشتکوه را بر خود پذیرفته بودند (ص 29). برخی دیگر، دیناروندها را، در برابر طوایف کُردِ کوچانده‌شده به بخشهای جنوبی ایلام، از سکنۀ اصلی پشتکوه یاد کرده‌اند (رزم‌آرا، جغرافیا ... <پشتکوه>، 20)؛ درصورتی‌که فیلد آنها را مهاجر می‌داند (ص 174).
با توجه به نام روستای کهن دیناروند در دشت کرگاه، در جنوب غربی شهر خرم‌آباد (نک‍ : جعفری، 593)، می‌توان احتمالاً خاستگاه اصلی آنها را دشت کرگاه پنداشت که با رفتن والیان به منطقۀ پشتکوه در اوایل دورۀ قاجار، بخشی از دیناروندها نیز به آنجا کوچیده‌اند (دالوند). جمعیت دیناروندهای پشتکوه را در میانۀ دورۀ قاجار، 200 خانوار (لایارد، 33؛ قس: راپینو، 45)، و در آغاز دورۀ پهلوی، 100 خانوار نوشته‌اند که در مناطق دالیری و دینارکوه می‌زیستـه‌اند (رزم‌آرا، همـان، 21). امان‌اللٰهی دیناروندهای ساکن لرستان را گروهی از تیرۀ آقا‌رضایی ایل جودکی نام می‌برد (ص 149؛ نیز نک‍ : رزم‌آرا، همان <لرستان>، 233؛ ساکی، 183).
در اوایل شهریور 1230، چریکف از ییلاقات دیناروندها در مناطق جنوب غربی شهر خرم‌آباد (دشت کرگاه) خبر می‌دهد (ص 60)؛ اما در آغاز دورۀ پهلوی، دیناروندها در روستای مورانیِ پل‌دختر اقامت داشته‌اند (رزم‌آرا، همانجا). امروزه نیز اگرچه این طایفه در فاصلۀ میان شهرهای خرم‌آباد، اندیمشک و دهلران پراکنده‌اند (دالوند)، ولی مناطق گُل‌گُل (از توابع بخش مرکزی شهرستان کوهدشت)، معمولان، بوهیزه و مورانی (از توابع شهرستان پل‌دختر) زیستگاه اصلی آنها ست (امان‌اللٰهی، همانجا).
ساختار ایلی دیناروندها دقیقاً روشن نیست و مردم آن به‌طور مستقل، نقش تاریخی چشمگیری در رویدادهای لرستان بازی نکرده‌اند (دالوند)؛ با‌این‌همه، به پیوستن آنها به دیگر ایلات لر در اردوکشیِ ناکام سرتیپ شاه‌بختی به طرهان، در زمستان 1306 ش، اشاره شده است (نک‍ : بیات، 262؛ برای اطلاع بیشتر دربارۀ موسى خان، سرکردۀ آنها در روزگار پهلوی اول <1305-1320 ش>، نک‍ : رزم‌آرا، همانجا).

مآخذ

امان‌اللٰهی بهاروند، سکندر، قوم لر، تهران، 1370 ش؛ بُد، ک. ا. دُ، سفرنامۀ لرستان و خوزستان، ترجمۀ محمد‌حسین آریا، تهران، 1371 ش؛ بیات، کاوه، عملیات لرستان: اسناد سرتیپ محمد شاه‌بختی (1303 و 1306 ش)، تهران، 1373 ش؛ جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، تهران، 1379 ش؛ چریکف، سیاحت‌نامه، ترجمۀ آبکار مسیحی، تهران، 1379 ش؛ دالوند، حمیدرضا، تحقیقات میدانی؛ راولینسن، هنری، سفرنامه، ترجمۀ سکندر امان‌اللٰهی بهاروند، تهران، 1362 ش؛ رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران (پشتکوه)، تهران، 1320 ش؛ همو، همان (لرستان)؛ ساکی، علی‌محمد، جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان، خرم‌آباد، 1343 ش؛ لایارد، ا. ه‍ . و دیگران، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1371 ش؛ نیز:

Field, H., Contributions to the Anthropology of Iran, Chicago, 1939; Rapino, H. L., Les Tribus du Louristan, Paris, 1916.

حمید‌رضا دالوند