حدیث کسا

حَدیثِ کِسا، از احادیث معروف و جزئی از اعتقادات شیعه. 
در این حدیث آمده است که پیامبر(ص) به خانۀ حضرت زهرا (ع) می‌آید و کسایی [عبا] بر دوش می‌گیرد تا از سرما در امان باشد؛ امامان حسن، حسین و علی (ع) به ترتیب نزد پیامبر (ص) در زیر کسا می‌روند و در نهایت، خود حضرت زهرا (ع) هم به آنان می‌پیوندد. جبرئیل با پنج‌تن (ه‍ م) آل عبا طلب همراهی می‌کند و اجازۀ حضور به نزد ایشان را می‌یابد. آن‌گاه این آیه را بر پیامبر نازل می‌کند: « ... اِنَّمٰا یُریدُ اللّٰهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً» (احزاب / 33 / 33). این پنج‌تن نزد شیعه به پنج‌تن آل عبا، آل کسا و خمسۀ طیبه مشهورند (دربارۀ سابقۀ حدیث نزد شیعه و سنی، نک‍ : شوشتری، 2 / 557، 9 / 203؛ مجلسی، 44 / 242-244؛ موحد، 35-40؛ جوینی، 1 / 36-37). 
حدیث کسا و پنج‌تن در اعتقادات و ادبیات و فرهنگ مردم جایگاه مهمی دارد. در مدایح و مناقب، و مجالس عزاداری و اطعام، توسل به پنج‌تن بازتاب داشته است. به اعتقاد شیعه، خواندن حدیث کسا و توسل به حضرت زهرا (ع) سبب شفای بیماران و دردمندان و رفع حوایج آنان می‌شود (موحد، 67-106). 
به سبب اهمیت این حدیث در میان مردم، قریب 20 شاعر آن را به نظم درآورده‌اند که به چند نمونۀ آن اشاره می‌شود: 
1. بحر طویل حدیث کسا و پنج تن آل عبا، در 14 بند با ردیف «را» از شاعری ناشناس است که چنین آغاز می‌شود: حمد بی‌حد سزد آن واحد فرد صمدی را، که ردای عظمت در بر و از رأفت و از رحمت بی مر به ید قدرت خود خلعت خلت به بر خلق جهان پیر و جوان کرده ز تشریف شرف داده به انسان (ص 2). این بحر طویل در 1328 ق به خط میرزا علی‌اصغر مکلا و به دستور میرزا علی‌اکبر کتاب‌فروش نوشته شده است (همان، 16). 
2. «بحر طویل حدیث کسا»، از میرزا محمدباقر صامت بروجردی، متخلص به صامت (1263-1333 ق)، در 12 بند با ردیف «را» که آغاز آن چنین است: تحفۀ حمد و ثنا، مدح و دعا، ز اول صبح ازل و عاقبت شام ابد، لایق و شایسته و زیبندۀ درگاه خداوند قدیمی و کریمی و رحیمی و عظیمی و مقیمی و حلیمی و علیمی و حکیمی است که ذاتش چه صفاتش بود از حادثۀ عیب و نقایص بری و پاک (ص 2). 
3. ملازلفعلی کرانی، متخلص به مجرم، از شاعران مشهور محلی‌سرای بختیاری نیز حدیث کسا را به گویش بختیاری به نظم کشیده است. ملازلفعلی اهل روستای کران، که در محلْ کرون تلفظ می‌شود، از توابع فارسان بود و در حدود سال 1340 ق درگذشته است (قیصری، 676؛ برای آگاهی بیشتر، نک‍ : ه‍ د، ملازلفعلی). منظومۀ «حدیث کسا»ی او شامل 132 بیت است که از 3 بخش تشکیل شده است: اول، گله‌مندی شاعر از خداوند، دوم، شرح حدیث کسا، و سوم، بیان آرزومندی شاعر (همو، 677). 
منظومه با بیتی در ستایش خداوند شروع می‌شود: ای که از اصل بد و نیک حَوَر (خبر) خُت (خودت) داری /  پردۀ عیب مکن پاره که خت ستاری (ص 9). از بیت دوم تا چهلم همه اعتراض به خداوند و گله از او ست؛ اعتراض به آفرینش شیطان که او را دزد ایمان بندگان می‌نامد، و گله از خداوند که جانب شیطان را عزیز می‌دارد و از او حمایت می‌کند. لطف این قسمت از منظومه در سادگی طبع، بی‌پروایی شاعر در بیان اعتراض و در عین حال، صفا و صداقت و شهامت او در گله‌گزاری است (قیصری، 677- 678). در بیتهای بعدی، از اخراج حضرت آدم از بهشت، گله و اعتراض می‌کند و سپس این اعتراضات را تا چگونگی برخورد خداوند در روز قیامت ادامه می‌دهد (نک‍ : ص 10- 19). بخش بعدی منظومه نقل حدیث کسا ست که اساس این نقل با آنچه در منظومه‌های فارسی آمده، تفاوتی ندارد، ولی ملازلفعلی «آن را با تعبیرات و صحنه‌آراییهای خاص که رنگ محلی دارد»، درآمیخته است و سخنان و گفت‌وگوهای «آل عبا را هم به همان سیاق کلام روستانشینان بیان می‌کند» (قیصری، 721). برای نمونه، هنگامی که حضرت علی (ع) به خانه می‌آید، از حضرت فاطمه (ع) می‌پرسد: بوی خوشی به مشامم می‌رسد، مگر حسین از سیب‌فروش خوانساری سیب خریده است (ص 24). 
شاعر در بخش سوم منظومه، نخست از خداوند بابت «شوخیها» و «بی‌جاگویی»های خود پوزش می‌خواهد و تأکید می‌کند که «مطمئن هستم که تو به دل نمی‌گیری» (ص 31-32)؛ سپس از خدا می‌خواهد که سببی سازد تا شاعر بتواند به مدینه برود. همچنین از حضرت علی (ع) می‌خواهد که در شب اول قبر در مقابل نکیرین، شفیع او باشد (ص 33-34؛ نیز نک‍ : قیصری، 724-725؛ برای نمونه‌های بیشتر به زبان فارسی و نیز به زبانهای عربی، ترکی و اردو، نک‍ : مهدی‌پور، 34- 49). 

مآخذ

بحر طویل حدیث کسا و پنج تن آل عبا، به خط میرزا علی‌اصغر مکلا، به دستور میرزا علی‌اکبر کتاب‌فروش، 1328 ق؛ جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، بیروت، 1398 ق /  1978 م؛ شوشتری، نورالله، احقاق الحق، به کوشش شهاب‌الدین نجفی، تهران، 1388 ق؛ صامت بروجردی، محمدباقر، کلیات، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه؛ قرآن کریم؛ قیصری، ابراهیم، «منظومۀ حدیث کسا به گویش بختیاری»، یغما، تهران، 1355 ش، شم‍ 341؛ کرانی بختیاری، ملازلفعلی، دیوان مجرم، شهرکرد، 1379 ش؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، 1403 ق / 1983 م؛ موحد ابطحی، علی، حدیث کسا و آثار شگفت، قم، 1391 ش؛ مهدی‌پور، علی‌اکبر، سند حدیث شریف کسا، قم، 1371 ش.

حسن ذوالفقاری