شهرداری منطقه یک تهران

شهرداری منطقۀ یک تهران \ šahr-dārī-ye mantaqe-ye yek-e tehrān \ ، سازمانی واقع در میدان قدس (تجریش). 
منطقۀ 1 شهرداری تهران در دامنۀ جنوبی رشته‌کوههای البرز ــ ناحیۀ نیمه‌کوهستانی شمال تهران ــ واقع شده است. وسعت محـدودۀ شهری ایـن منطقـه 56 کمـ2، و حـریـم آن 160 کمـ2 اسـت. ایـن منطـقه از شـمـال به ارتفاعات 800‘1متری دامنۀ جنوبی کوههای البرز، از جنوب به بزرگراه شهید چمران (تا دوراهی هتل آزادی)، بزرگراه مدرس، پل آیت‌الله صدر و بزرگراه شهید بابایی، از غرب به اراضی رودخانۀ درکه، و از شرق به خیابان استخر محدود می‌شود. براساس آخرین سرشماری جمعیتی مرکز آمار ایران در 1385 ش، جمعیت این منطقه حدود 000‘379 تن بوده که به اضافۀ اهالی شهرکهای محلاتی، قائم و جز آنها، به بیش از 000‘400 تن رسیده است (عملکرد ... ، 12). 
این منطقۀ نیمه‌کوهستانی مشتمل بر باغها، رودخانه‌ها، دره‌ها، مسیلها و دو گسل مهم شهر تهران با سابقۀ رانش است. این منطقه که به‌سبب وجود منابع طبیعی و میراث فرهنگی و تاریخی، از مطلوب‌ترین مناطق تهران به شمار می‌آید، از لحاظ طراحی شهری دارای بافتی شبه‌روستایی، و به دلیل نیمه‌کوهستانی بودن و ساختار ویژه‌اش، آمیزه‌ای از شهرسازی جدید و سنتی است. 
منطقۀ 1 شهرداری اگرچه عرصۀ مشکلات بسیاری در فعالیتهای عمرانی است، اما به عنوان منطقه‌ای قدیمی، بااهمیت بوده، و به‌سبب ویژگیهای آب‌وهوایی مطلوب، زمینۀ بیشتری برای کارهای عمرانی دارد. از ویژگیهای سیاسی و اجتماعی منطقۀ 1 می‌توان به این موارد اشاره کرد: مهم‌ترین قطب گردشگری طبیعی، تاریخی و اجتماعی؛ مطلوبیت سکونت (شهری و ییلاقی)؛ استقرار بازار تجریش؛ وجود مراکز آموزش عالی و مؤسسات درمانی؛ وجود زیارتگاههای مهم مانند امامزاده صالح در تجریش؛ استقرار سفارتخانه‌ها و سازمانهای بین‌المللی و محل زندگی صاحب‌منصبان دولتی و حکومتی («معرفی ... »، بش‍ ؛ «کمیته ... »، بش‍‌ ). 
امروزه (1388 ش) این منطقه مشتمل بر 80 مسجد، 437 مدرسه، 74 بوستان و 156 مکان ورزشی عمومی و خصوصی است (عملکرد، همانجا). همچنین دربند، تـوچال، کلک‌چال، اوین ـ درکه و بوستانهای جمشیدیه و قیطریه، فرهنگ‌سرای نیاوران و نگارخانۀ جماران، فـرهنگ‌سرای ملل، کاخ ـ موزه‌های سعدآباد و نیاوران و موزۀ طبیعت و حیات وحش ایران در دارآباد ازجملۀ مراکز تفریحی، فرهنگی و هنری این منطقه به شمار می‌آیند. 
این منطقه با 47 مـ2 سرانۀ فضای سبز، در مقایسه با سرانـۀ بیـن‌المللـی کـه 16 مـ2 است، از حـد معیارهای جهانی بالاتر است («آشنایی ... »، بش‍ ؛ عملکرد، 25). امروزه (1388 ش) در این منطقه، حدود 63 سفارتخانه واقع است و حدود 100 سفیر و نیمی از مسئولان دولتی نیز در آن سکونت دارند. از این‌رو، این منطقه به منطقه‌ای راهبردی بدل شده است و به‌سبب شرایط امنیتی، پرداختن به امور شهرداری را با مشکل مواجه ساخته است (تحقیقات ... ). 
تا پیش از الحاق شمیران به شهر تهران، شمیران جزو حومۀ شهر تهران به شمار می‌آمد و زیر نظر شهرداری ]= بلدیۀ[ تهران اداره می‌شد (سالنامه ... ، 12). در 1304 ش و با کامل‌تر شدن تشکیلات شهرداری، محله‌های شهر تهران به 4 ناحیه به نامهای شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی و جنوب غربی تقسیم شد و دو ناحیه به نامهای زاویۀ مقدسه (شهر ری) و شمیران به عنوان نواحی حومۀ تهران، زیر نظر شهرداری پایتخت قرار گرفت (خمسئی، 102). شهرداری شمیران در آن زمان دارای اداره‌های سجل احوال، میاه، روشنایی، تنظیف، ارزاق و پست امدادی بود (سالنامه، 11-12). 
در 1308 ش، 4 شعبۀ شهرداری تهران به نام «بخش» در 4 نقطۀ شمال، جنوب، شرق و غرب تشکیل شد که مانند گذشته نواحی شمیران و شهر ری زیر نظر آن اداره می‌شد («ایجاد ... »، بش‍‌ ). با گسترش فعالیتهای شهرداری شمیران در 1309 ش، گورستان بزرگ تجریش به باغ و بوستان بدل، و در میان آن ساختمانی برای شهرداری شمیران برپا شد (زمانی، بش‍‌ ). 
با گسترش شهر تهران، در 1319 ش بخشهای شهرداریها به بَرزَنها تبدیل، و با افزایش برزنها در 1325 ش به 16 برزن، هریک تحت عنوان مناطق شهرداری، عهده‌دار وظایف مربوط شد («ایجاد»، بش‍‌ ). از بهمن 1347 که تهران برای نخستین‌بار دارای محدودۀ پنج‌ساله شد، امور شهر را نواحی ده‌گانۀ شهرداری انجام می‌داد. از آن زمان تا 1360 ش شمیران جزو منطقۀ 10، و از 1360 ش براساس تقسیمات جدید شهری جزو منطقۀ 1 تهران به شمار می‌آمده است (تحقیقات). 
ساختمان جدید شهرداری منطقۀ 1 تهران (شمیران) در 1364 ش در ضلع جنوب شرقی میدان تجریش (قدس)، و مشتمل بر 3 طبقه احداث شد («پروژه ... »، 901-902). بخشهای مختلف این سازمان عبارت‌اند از: معاونت حمل‌ونقل و ترافیک، معاونت فنی و عمرانی، معاونت مالی و اداری، معاونت هماهنگی و برنامه‌ریزی، معاونت شهرسازی و معماری، معاونت امور شهری و فضای سبز، امور اجتماعی و فرهنگی، کوهستان، محیط زیست، روابط عمومی، ادارۀ حراست، ادارۀ املاک و مستغلات، امور مشارکتها و جذب سرمایه‌گذاری، ادارۀ بازرسی، ادارۀ حقوقی، ستاد بحران، ستاد برف‌روبی، طرح استقبال از بهار، ادارۀ اجرای احکام، ادارۀ بازدید، واحد 137، و واحد 1888 («چارت ... »، بش‍‌ ). 
امروزه (1388 ش) شهرداری منطقۀ 1 مشتمل بر 10 ناحیه و 26 محلۀ شهری است؛ محله‌های ولنجک، محمودیه، زعفرانیه، باغ‌فردوس، تجریش، نیاوران، دربند، گلاب‌دره، امامزاده قاسم، قیطریه، دزاشیب، حصار بوعلی، فرمانیه، چیذر، جماران، کاشانک، دارآباد، اراج، سوهـانک، اویـن ـ درکـه، حکمت و ازگل از آن جمله‌اند (همانجا؛ «شورایاری ... »، بش‍‌ ). 
از پروژه‌های عمدۀ شهرداری منطقۀ 1 می‌توان به نوسازی 14 محله ازجمله تجریش، دزاشیب، چیذر، دربند، جماران، و جز آنها که دارای بافتی فرسوده هستند، اشاره کرد («شهردار ... »، بش‍‌ ). شهرداری در زمینۀ حمل‌ونقل عمومی به‌خصوص مترو طرحهایی ازجمله طرح خط 3 مترو را در دست احداث دارد. این خط مترو جنوب غربی تهران، از اسلامشهر را به شمال شرقی در شهرک قائم، و در نهایت به لواسان متصل می‌کند (تحقیقات). همچنین به منظور ایجاد سپر دفاعی شمال برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای احتمالی، شهرداری فضای سبز را توسعه داده است. توسعه و ترمیم راههای دسترسی برای سهولت سفرهای میان‌شهری، و نیز انجام خدمات رفاهی، فرهنگی و ورزشی از محورهای اصلی برنامه‌های عمرانی این شهرداری بوده است. برای کارهای عمرانی، شهرداری منطقۀ 1 با سازمانها و مؤسساتی چون فرمانداری شمیرانات، شرکت آب و فاضلاب، آموزش و پرورش، مخابرات، برق و گاز همواره مشارکت دارد («کمیته»، بش‍‌ ). 

مآخذ

 «آشنایی با شهرداری منطقۀ 1 تهران»، همشهری آنلاین (مل‍‌ )؛ احمدی بافنده، محمد (شهردار منطقۀ یک تهران)، مصاحبه با مؤلف؛ «ایجاد شهرداری در ایران»، تهران (مل‍‌ )؛ «پروژۀ ممیزی انرژی ساختمانهای شاخص و متداول»، آیفکو (مل‍‌ )؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ «چارت سازمانی منطقه»، شهرداری تهران، منطقۀ یک (مل‍‌ )؛ خمسئی، فرحزاد، «اسنادی پیرامون شهرداری طهران و تشکیلات آن، 1286-1315 ش»، گنجینه، تهران، 1368 ش، دفتر دوم؛ داوودی، کاظم (مدیر روابط عمومی شهرداری منطقۀ یک تهران)، مصاحبه با مؤلف؛ زمانی، صفر، «همراه با تجریش از گذشته‌ها»، همشهری، تهران، 1383 ش، س 12، شم‍ 340‘ 3؛ سـالنـامـۀ پارس، تهران، 1307 ش، س 1؛ «شورایاری محلات»، شهرداری تهران، منطقۀ یک (مل‍‌ )؛ «شهردار منطقۀ یک تهران»، سازمان نوسازی شهر تهران (مل‍‌ )؛ عملکرد سال 87 شهرداری منطقۀ یک (شمیران)، شهرداری تهران، تهران، 1388 ش؛ «کمیتۀ محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران»، شورا (مل‍‌ )؛ «معرفی منطقۀ یک»، شهرداری تهران، منطقۀ یک (مل‍‌ )؛ نیز: 

Hamshahrionline,www.hamshahrionline.ir / News / Printable. aspx? id=86217; Ifco, http: / / ifco.ir / building / build / momayezi_sample. asp; Nosazi.tehran, http: / / nosazi. tehran.ir / Default.aspx?tabid= 6035 (acc.Jan.24, 2010); Region1.Tehran, http: / / regionl.tehran.ir (acc.Jan.24, 2010); Shora-Tehran, www.shora-tehran.ir / mohite%20 zist / commit / bazdid / bazdid-17-.htm (acc.Jan.24, 2010); Tehran, www.tehran.ir / Default.aspx?tabid=14714& TID=249&cid=131& Language=fa-IR (acc. Jan.30, 2010). 

حسن موسوی‌زاده