ارته خئیس

اَرْته خَئیس [arta xaʾīs]، پسر ارته‌یوس از اشراف دربار هخامنشی. این نام ظاهراً از دو واژۀ اَرْته (راستی) و احتمالاً haya- (در اوستایی) به معنی «خوی، شخصیت» تشکیل شده است (بارتولمه، 1781). این شکلِ یونانی و نیز اشکال ایلامی ya(a-)ka-(ak-)Ir-da-، و آرامی 'rtḥy که در برخی از منابع بدانها اشاره شده، ظاهراً برگرفته از نام ایرانی باستان *Ŗtaxaya بوده است ( ایرانیکا، II/651). 
او از اشراف محترم دربار خشیارشا بود که در 483ق‌م در جریان لشکرکشی به یونان به همراه بوبارِس، از سوی خشیارشا مأمور حفر کانالی بزرگ میان کوه آتُس و زمینهای کنار آن در شبه‌جزیرۀ خالکیدیکه شد (هرودت، III/337-339؛ ایرانیکا، همانجا). پس از حفر موفقیت‌آمیز این کانال که هنوز آثار آن باقی است (نک‍ : بنگتسن، 51)، هنگامی که سپاهیان هخامنشی به آکانتوس، در غرب کوه آتس رسیدند، ارته‌خئیس بیمار شد و درگذشت. خشیارشا که برای او احترام فراوانی قائل بود، دستور داد تا جسد او را با تشریفات به خاک سپارند و تمامی سپاهیان نیز کمک کردند تا برروی گور ارته‌خئیس پشته‌ای از خاک برپا شود. اهالی آکانتوس نیز از او به عنوان یک قهرمان تجلیل، و نامش را حتى در نیایشهای خود ذکر کردند (هرودت، III/419). هرودت همچنین به وصف ظاهر برازندۀ او پرداخته است (همانجا). اُتاسپس (فارسی باستان هوتاسپه) فرمانده کلدانیان در سپاه خشیارشا (همو، III/379) و اَرتینتِس که پس از نبرد دریایی سالامیس به فرماندهی باقی‌ماندۀ ناوگان هخامنشی منصوب شد (همو، IV/133)، به احتمال زیاد پسران همین ارته‌خئیس بوده‌اند ( ایرانیکا، همانجا). 

مآخذ

Bartholomae, Ch., Altiranisches Wörterbuch, Berlin, 1961; Bengtson, H., «Die Rüstungen und der Zug des Xerxes», Griechen und Perser, ed. H. Bengtson, Frankfurt, 1965; Herodotus, The History, tr.A. D. Godley, London, 1946-1957; Iranica. 
کامیار عبدی