پاسارویتز

پاسارُویتْز (تركی‌: پاسارُفْچا)، شهری‌ كوچك‌ در جمهوری‌ صربستان‌ و مونتنگرو. نام‌ این‌ شهر كه‌ در زبان‌ صربی‌ پاژارواچ‌ خوانده‌ می‌شود، از واژۀ صربی‌ ـ كرواتی «پاژار» به‌ معنای‌ آتش‌ برگرفته‌ شده‌ است‌ و در زبان‌ صربی‌«شهر آتش‌» معنا می‌دهد («پاژارواچ‌»؛ EI2). این‌ شهر در °44 و ´63 عرض‌ شمالی‌ و °21 و ´19 طول‌ شرقی‌ در 70 كیلومتری‌ جنوب‌ شرقی‌ بلگراد و در نزدیكی‌ ملتقای‌ رودخانه‌های‌ موراویا و دانوب‌ واقع‌ است‌ (لاموش‌، 135؛«پاژارواچ‌»؛ «دائرة المعارف‌...»). 
پاسارویتز شهری‌ كوچك‌ با حدود 42 هزار تن‌ جمعیت‌ (1382 ش‌ / 2003 م‌) است‌ كه‌ به‌ رغم‌ برخورداری‌ از اهمیت‌ اقتصادی‌، شهرت‌ آن‌ بیشتر مربوط به‌ انعقاد پیمانی‌ معروف‌ به‌ پیمان‌ صلح‌ پاسارویتز است‌ كه‌ در 1130 ق‌ / 1718 م‌ به‌ روزگار سلطان‌ احمد سوم‌ (سل‍ 1115-1143ق‌ / 1703-1730م‌) میان‌ امپراتوری‌ عثمانی‌ از یك‌ سو و دولتهای‌ اتریش‌ و جمهوری‌ ونیز، از سوی‌ دیگر منعقد شد (لاموش‌، همانجا؛ نیز نک‍ : هامر پورگشتال‌، VII / 232-236؛ «پاسارویتز ... »). این‌ پیمان‌ نامه‌ پایان‌ بخش‌ جنگهای‌ چندین‌ سالۀ عثمانی‌ با دولتهای‌ اتریش‌ و جمهوری‌ ونیز بود كه‌ از 1126 تا 1130ق‌ / 1714 تا 1718م‌ به‌ طول‌ انجامید. عثمانیان‌ نخست‌ در جبهه‌های‌ جنگ‌ با جمهوری‌ ونیز در یونان‌ و كرت‌ به‌ پیروزیهایی‌ دست‌ یافتند، اما در 1716م‌ در پترواردین‌ از نیروهای‌ اتریشی‌ به‌ فرماندهی‌ پرنس‌ اوژن‌ دوساووا شكست‌ خوردند و به‌ این‌ پیمان‌ صلح‌ تن‌ در دادند («پاسارویتز»). 
نخستین‌ گفت‌وگوهای‌ صلح‌ در اواخر سال‌ 1717م‌ آغاز شد ، ولی‌ گفت‌وگوهای‌ قطعی‌ كه‌ طرفهای‌ درگیر در آن‌ شركت‌ كردند، در رجب‌ 1130 / ژوئن‌ 1718 آغاز گردید و در شعبان‌ 1130 / ژوئیۀ 1718 پایان‌ یافت‌. فرستادگان‌ انگلستان‌ و ایالات‌ متحدۀ آمریكا هم‌ به‌ عنوان‌ ناظر و میانجی‌ در این‌ مذاكرات‌ حاضر بودند (لاموش‌، همانجا). براساس‌ این‌ پیمان‌ كه‌ یكی‌ از زیان‌بارترین‌ پیمانها در تاریخ‌ دولت‌ عثمانی‌ بود، دولت‌ عثمانی‌ نواحی‌ تِمسِوار، افلاق‌ كوچك‌ (افلاق‌ غربی‌) و یك‌ باریكه‌ از صربستان‌ ــ در جنوب‌ دانوب‌ از تیموك‌ تا درینا ــ كه‌ بلگراد را نیز شامل‌ می‌شد، به‌ اتریش‌ واگذار كرد. اما برپایۀ مفاد همین‌ پیمان‌ جمهوری‌ ونیز تمام‌ مستملكات‌ خود در شبه‌ جزیرۀ پلوپونز و جزیرۀ كرت‌ و دیگر جزایر واقع‌ در دریای‌ مدیترانه‌از كرت‌ تا سواحل‌ آناتولی‌ را از دست‌ داد و فقط جزایر ایونی‌ و سواحل‌ دالماسی‌ را نگه‌ داشت («پاسارویتز»؛ لاموش‌، همانجا). 
در اواخر شعبان‌ 1130 / ژوئیۀ 1718 و در همان‌ محل‌ پیمان‌نامۀ بازرگانی‌ و كشتی‌رانی‌ میان‌ دولتهای‌ عثمانی‌ و اتریش‌ به‌ امضا رسید كه‌ به‌ موجب‌ آن‌ حقوق‌ كاپیتولاسیون‌ برای‌ شهروندان‌ 
دولتهای‌ بیگانه‌ در قلمرو عثمانی‌ به‌ رسمیت‌ شناخته‌ می‌شد و به‌ موجب‌ مفاد یكی‌ از بندهای‌ آن‌ بازرگانان‌ ایرانی‌ اجازه‌ می‌یافتند كه‌ از خاك‌ عثمانی‌ برای‌ داد و ستد با شهرهای‌ تابع‌ دولت‌ اتریش‌ گذر كنند (هامر پورگشتال‌، VII / 236؛ لاموش‌، 136؛ میلر، 10؛ لویس‌، 45). 
شهر پاسارویتز تا جنگ‌ جهانی‌ اول‌، در صلح‌ و امنیت‌ رو به‌ گسترش‌ نهاد، به‌ گونه‌ای‌ كه‌ در اوایل‌ سدۀ 20م‌ یكی‌ از شهرهای‌ مهم‌ صربستان‌ به‌ شمار می‌رفت‌. این‌ شهر پس‌ از پایان‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ و تشكیل‌ پادشاهی‌ یوگسلاوی‌، در شمار شهرهای‌ این‌ كشور قرار گرفت‌ (EI2) و پس‌ از فروپاشی‌ فدراسیون‌ یوگسلاوی‌ در قلمرو جمهوری‌ صربستان‌ و مونتنگرو باقی‌ ماند. 

مآخذ

لاموش‌، لئون‌، تاریخ‌ تركیه‌، ترجمۀ سعید نفیسی‌، تهران‌، 1316ش‌؛ نیز:

EI²; Enciclopedia Italiana, Rome; Hammer-Purgstall, J., Geschichte des osmanischen Reiches, Graz, 1965; Lewis, B., The Emergence of Modern Turkey, London, 1979; Miller, W., The Ottoman Empire and its Successors 1801-1927, London, 1966; «Passarowitz, Treaty of», Fact Monster, www.factmonster.com / ce6 / history / A0837796.html; «Pozarevac», World History, www.worldhistory.com / wiki / p / pozarevac. htm.

پرویز امین‌