بلیغ، محمد امین

بَلیغ، محمدامین (د 1174ق / 1760م)، از شعرای دیوانی دوران عثمانی. وی در ینی‌شهر زاده شد، اما تاریخ تولدش دانسته نیست («دائرةالمعارف زبان ...»، I / 390) و در برخی از مآخذ تاریخ درگذشت وی 1172ق آمده است (بروسه‌لی، 2 / 104؛ ثریا، 2 / 25). 
بلیغ از كودكی به تحصیل مشغول شد.مدتی نیز از شاعر آق‌اووالی‌زاده احمد خاتم درس گرفت («دائرةالمعارف اسلام»، II / 417؛ بروسه‌لی، همانجا). بیش از این آگاهی چندانی از احوالش در دست نیست و تنها از اشعارش می‌توان به برخی از حوادث زندگی وی پی برد (I / 1165 , EI2;IA, II / 488)؛ از جمله اینکـه در جوانی به استانبول رفت و ضمن ادامۀ تحصیل در آنجا به كار قضا پرداخت («دائرةالمعارف اسلام»، «دائرةالمعارف زبان»، همانجاها) و پس از چندی به‌عنوان قاضی به قصبه كلاوراتا (كلاونا)، واقع در بالكان فرستاده شد IA, II / 489)؛ «دائرةالمعارف زبان»، I / 390-391). سرانجام، پس از 24 سال اقامت در آن قصبه از سمت خود عزل شد و به ینی‌شهر بازگشت. پس از چندی به سمت قضا به ینی زاغرا رفت. مدتی نگذشت كه از آنجا به اسكی زاغرا منتقل شد. از اشعارش بر می‌آید كه از اقامت در آنجا راضی نبوده، و می‌خواسته است به موطنش بازگردد، اما بر اثر بیماری درگذشت و در همان شهر به خاك سپرده شد IA)، همانجا؛ «دائرةالمعارف زبان»، I / 391؛ ثریا، همانجا). 
تنها اثر برجا مانده از بلیغ دیوان اشعار اوست. این دیوان مشتمل است بر قصاید، غزلیات، قطعات و 5 منظومۀ مستقل («دائرةالمعارف اسلام»، همانجا). بلیغ به زبان فارسی تسلط داشت و چند غزل نیز به این زبان سروده است (همانجا؛ «دائرةالمعارف ترك»، VI / 76). قصاید این شاعر هركدام به مثابۀ شكایت نامه‌ای است كه به برخی از مقامات متوسط دولتی نوشته است؛ اما قدرت ادبی و شعری او در غزلهایش مشهود است. در این غزلها او مكانهایی را كه مشاهده كرده، به طرز بسیار جالب توجه و زیبایی به تصویر در آورده است («دائرةالمعارف زبان»، نیز EI2، همانجاها). بلیغ هجویه‌هایی نیز دارد كه درآنها معاصران خود را با بی‌پروایی تمام نکـوهیده است (همانجا). 
مهم‌ترین آثار بلیغ را منظومه‌هایش تشكیل می‌دهد. این منظومه‌ها كه به صورت ترجیع‌بند مسدس سروده شده است، نشان از هوش و درایت او دارد. بلیغ در منظومه‌های خود علاوه بر آنکـه زبان محاوره‌ای را به كار می‌برد، تصاویر زنده، روشن و طنزآمیزی نیز از سبك زندگی عثمانیان در سدۀ 12ق / 18م به دست می‌دهد («دائرةالمعارف اسلام»، نیز IA، همانجاها). 
منظومه‌های مستقل بلیغ اینهاست: كفشگرنامه، حمام‌نامه، بربرنامه (سلمانی)، خیاط نامۀ دلسوز، ساقی‌نامه (بروسه‌لی، همانجا؛ میدان لاروس، II / 267؛ «دائرةالمعارف ترك»، همانجا). ارزش آثار بلیغ توسط شاعران پس از دورۀ تنظیمات ازجمله نامق كمال و معلم ناجی شناخته شد و دیوان اشعارش با 659‘2 بیت به كوشش ابوالضیا توفیق در 1303ق / 1886م در استانبول به چاپ رسید («دائرةالمعارف زبان»، همانجا).

مآخذ

بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق / 1915م؛ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذكرۀ مشاهیرعثمانیه)، استانبول، 1311ق؛ نیز:

EI² ; IA; Meydan Larousse, Istanbul, 1987; Turk ansiklopedisi, Istanbul, 1968; Turk dili ve edebiyati ansiklopedisi, Istanbul, 1976-1977; Turkiye diyanet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, 1992.

جلال خسروشاهی