بماکو

بَماكو، پایتخت كشور مالی و استانی به همین نام. 
شهر بماكو در افریقای باختری در كنار رودخانۀ نیجر و در °8 طول شرقی و °12 و ´39 عرض شمالی واقع است و گسترۀ استان بماكو 100‘90كمـ 2 است (بریتانیكا، میكرو، I / 775، ماكرو، XI / 382).
جمعیت شهر بماكو كه در اواخر سدۀ 19م چند صد نفر بود، در 1297ش / 1918م، به 15هزار و در 1345ش / 1966م به 150هزار نفر افزایش یافت (نک‍ : ركلو، XII / 552؛ كوك، 219). طبق سرشماری 1960م، 96٪ از جمعیت بماكو مسلمان بودند (همو، 225). جمعیت این شهر در اواخر سدۀ 20م به حدود نیم میلیون رسید و جمعیت استان نیز بیش از یك میلیون نفر بود (نک‍ : مراد، 729؛ بریتانیكا، ماكرو، همانجا). 
گفته می‌شودكه بماكودرگذشته شهری پرجمعیت و مركز مهم بازرگانی بوده (ركلو، همانجا)، و درسدۀ 6ق / 12م قوم بمباره (ه‍ م) به آنجا مهاجرت كرده است. این منطقه از 1591 تا 1660م در تصرف مراكش بود (كُرنون، روبر، II / 238, 240؛ ركلو، همانجا). انتشار و قبول اسلام در بماكو به رغم ورود آن از سدۀ 7ق / 13م به مناطقی از مالی كه مجاور سودان و مغرب بود (نک‍ : ابن خلدون، 1 / 104، 5 / 496)، به علت مقاومت حكومتهای بمباره، در سدۀ 13ق / 19م تحقق یافت (نک‍ : اُلیور و فیج، 157-153).
در اواخر سدۀ 19م هنگامی‌كه فرانسویان به ناحیه بماكو رسیدند، بر اثر مقاومت دولت بمباره در برابر مهاجمان، جز شمار‌ اندكی كلبۀ مسكونی و بسیاری خانه‌های متروكه و مخروبه چیزی از آن باقی نمانده بود (نک‍ : كرنون، روبر، نیز ركلو، همانجاها). در همین سالها بماكو به عنوان مركز عملیات فرانسویها در طول رودخانۀ نیجر تعیین شد (همانجا) و آنها در همین راستا احداث خط آهن كیز ـ بماكو را در 1881م آغاز كردند (كرنون، روبر و ماریان، I / 284). در 1882م در حالی كه نیروهای فرانسوی قصد حمله به شهر بماكو را داشتند، تب زرد در آنجا شیوع یافت و مانع اجرای برنامۀ آنها شد، اما در اوایل سال 1883م شهر را تسخیر كردند؛ با این همه، مقاومت در برابر فرانسویان تا 1898م ادامه یافت (نک‍ : اُلیور و آتمُر، 115؛ پرسن، I / 266؛ كرنون، روبر، II / 551؛ همو و ماریان، I / 284). فرانسویها پس از اشغال بماكو این شهر را مركز تجارت برده قرار دادند و برنامه تسخیر دیگر سرزمینها را از آنجا پی گرفتند (كرنون، روبر، II / 565). در 1908م بماكو مركز مستعمرۀ سودان فرانسه شد (بریتانیكا، میكرو، I / 775).
این شهر در اواخر دوران استعمار، محل نشست احزاب و گروههای آزادی‌خواه كشورهای افریقای غربی و استوایی بود و حزب اتحاد دموكراتیك افریقا كه در 1946م به وجود آمد، در سالیان بعد سراسر افریقای زیر اشغال فرانسه را به جنبش ضد استعمار كشاند (مزروعی، 94؛ دیویدسن، 530). 
بماكو یك بار دیگر در 1957م شاهد اجلاس مهم احزاب و گروههای ضداستعماری بود (نک‍ : پیك، 251). در 25 نوامبر 1958 مجمع نمایندگان سرزمینهای ماوراء بحار فرانسه، موجودیت جمهوری سنگال را اعلام كرد كه همراه با جمهوری سودان (بماكو) فدراسیون موقت مالی را تشكیل داد. اما این فدراسیون به ابتكار سنگال در 1960م منحل گردید (كوك، 162-163). در 1963م مذاكرات صلح الجزایر ـ مراكش در بماكو برگذار شد (باربر، 18).
مردم بماكو امروزه از فرهنگ اسلامی ‌بسیار پیشرفته‌ای برخوردارند (لوزینگر، 40). طریقه‌های مذهبی مختلف ازجمله مریدیه و مریدان شیخ توره از پیروان شیخ عبده مراكزی در بماكو دارند (كوك، 151، 175). 
استان بماكو در بخش نسبتاً سرسبز مالی قرار دارد و مركز بازرگانی و صنایع غذایی این كشور است (همو، 215؛ مراد، 729). ابن خلدون (7 / 70) بی‌آنکـه از بماكو نام ببرد، روایت كرده است كه همه ساله كاروانهای بازرگانی بزرگ تا 12 هزار نفر از مشرق به مالی سفر می‌كرده‌اند. در سده‌های اخیر، این شهر را از مراكز مهم تجارت بردگان گزارش كرده‌اند (نک‍ : دیویدسن، 321). ارزش مبادلات بازرگانی بماكو در 1884م حدود 5 میلیون فرانک فرانسه بوده است (ركلو، XII / 555). پس از احداث و تكمیل خط‌آهن (1906م) كیز ـ بماكو (كرنون، روبر و ماریان، I / 284) و نیز راه‌آهن داكار كیز كه در 1923م به بهره‌برداری رسید (كوك، 162)، راه‌آهن داكار ـ بماكو به درازای 290‘1كمـ راه اصلی بازرگانی خارجی مالی شد. این خط در 1960م به‌سبب بروز اختلافات سیاسی باسنگال تعطیل شد، اما در 1963م پس از رفع اختلافات، دوباره به راه افتاد (پیك، 254, 268,251؛ فوردم، 141) و از همان زمان برنامه ایجاد خط جدید بماكو ـ كانکـان پایه‌ریزی شد (همانجا). علاوه بر این، بماكو از طریق رودخانه نیجر با ساحل عاج، گینه و بوركینافاسو (ولتای علیا) مرتبط است (پیك، 254). سیمان و مواد نفتی از بماكو در جهت پایین رود نیجر حمل می‌شود و بادام زمینی و برنج از جهت بالای رود به این شهر فرستاده می‌شود تا با راه‌آهن به دیگر نقاط ارسال گردد (بریتانیكا، میكرو، همانجا). 
میانگین باران سالیانۀ بماكو 44 اینچ (111 سانتی‌متر) است كه برای كشاورزی كافی نیست (فوردم، همانجا). تولید صنایع‌دستی در شهر بماكو بسیار رایج است (بریتانیكا،همانجا). 
بماكو مركز دانش و فرهنگ كشور مالی بوده است (نک‍ : «افریقا»، IV / 313). سبك مجسمه‌های قدیم یافت شده در بماكو از نظر هنری ساده‌تر از نقاط دیگر است (لوزینگر، 42). سوند 
جاتا، بنیادگذار مالی فرزند فرمانروای منطقه جنوب بماكو بود (كرنون، روبر و ماریان، I / 162).

مآخذ

ابن خلدون، العبر، به كوشش خلیل شحاده و سهیل زكار، بیروت، 1401ق / 1981م؛ دیویدسن، بازیل، افریقا: تاریخ یك قاره، ترجمۀ هرمز ریاحی و فرشتۀ مولوی، تهران، 1358ش؛ كوك، ژ. م .، مسلمانان افریقا، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد، 1373ش؛ مراد، محمدعدنان، المجتمعات الافریقیة، دمشق، 1995م؛ مزروعی، علی و مایكل تایدی، القومیة و الدول الجدیدة فی افریقیة، ترجمۀ شاكر نصیف لطیف، بغداد، 1990م؛ نیز:

Afrika, ed. H. Schiffers, Munchen etc., 1962; Barbour, N., «Algeria», Africa, ed. C. Legum, London, 1965; Britannaica, 1978; Cornevin, R., Histoire de l'Afrique, Paris, 1976; id and M. Cornevin, ibid, 1964; Davidson, B., The African Past, London, 1967; Fordham, P., The Geography of African Affairs, London, 1974; Leuzinger, E., The Art of Black Africa, London, 1972; Oliver, R. and A. Atmore, Africa Since 1800, Cambridge, 1974; id and J. D. Fage, A Short History of Africa, London, 1973; Person, Y., «Samori», Les Africains, Paris, 1977, vol. I; Pick, H., «Mali», Africa, ed. C. Legum, London, 1965; Reclus, E., Nouvelle geographie universelle, Paris, 1887.

پرویز امین