بافت

بافْ۟ت، شهرستان و شهری در جنوب استان کرمان.

شهرستان بافت

این شهرستان از شمال به سیرجان، و از مشرق به جیرفت، از جنوب به بندرعباس و از مغرب به بندرعباس و سیرجان محدود است (نیساری، 297). شهرستان بافت با 154‘25 ﮐﻤ2 مساحت (سعیدیان، 654؛ قس : وثوقی، 198)، مشتمل بر3 بخش مرکزی، اُزروئیه و رابُر، و 4 شهر با نامهای بافت، بزنجان و ازروئیه و رابر و 14 دهستان و 621 آبادی دارای سکنه است (سرشماری عمومی... پانزده؛ سازمان تقسیمات کشوری...، 42). این شهرستان در تقسیمات کشوری تا 1346ش بخشی از شهرستان سیرجان محسوب می‌شد (وثوقی، همانجا).
شهرستان بافت در کنار رشته جبال بارز قرار دارد (فرهنگ...، 32) که کوههای آن دنبالۀ ارتفاعات مرزی ایران است و از جمله لاله‌زار، هزار و گوغِر را می‌توان نام برد که سرچشمۀ شاخه‌های هلیل‌رود به شمار می‌آیند (جغرافیا...، 2/ 933). در این شهرستان رودخانه‌های فصلی و دائمی متعددی چون رابر، شصت پیچ، بافت، زرتشت و خیبر وجود دارد که رودخانۀ بزرگ هلیل‌رود را تشکیل می‌دهند. این رود پس از گذشتن از مرکز شهرستان جیرفت به سمت جنوب خاوری امتداد یافته، سرانجام به باتلاق جازموریان می‌ریزد (فرهنگ، 31-32).
آب‌وهوای شهرستان بافت خشک و معتدل، و میزان بارندگی در آن اندک است(ﻧﮑ: سعیدیان، همانجا؛ فرهنگ، 33). از آنجا که این شهرستان به دو منطقۀ سردسیر و گرمسیر تقسیم می‌شود، منطقۀ شمالی آن دارای آب‌وهوای معتدل کوهستانی است، مانند رابر و بافت؛ ولی منطقۀ جنوبی مانند ازروئیه دارای آب‌وهوای نیمه صحرایی است. در منطقۀ گرمسیری پنبه و مرکبات به دست می‌آید و در منطقۀ سردسیری گندم، جو و تره‌بار کشت می‌شود (جغرافیا، 2/ 933-934). در اطراف این شهرستان به سبب وضعیت آب وهوایی مساعد جنگلهای بسیاری وجود دارد که جنگل خَبْر از آن جمله است. در این جنگل حیواناتی چون خرگوش، خوک وحشی، و در مناطق کوهستانی یوزپلنگ، گرگ و کل، و از پرندگان کبک، تیهو و دراج یافت می‌شوند (فرهنگ، 32).
فعالیت اقتصادی این شهرستان برپایۀ کشاورزی، دامداری و قالی‌بافی استوار است (همان، 33؛ جغرافیا، 2/ 934). صنایع دستی نیز جاجیم‌بافی و نمدمالی در میان ایلات عشایر رایج است (همانجا).
در سرشماری 1375ش جمعیت شهرستان بافت 967‘122 نفر بوده است که 49/ 34٪ در نقاط شهری، و 36/ 60٪ در نقاط روستایی سکنێ داشته‌اند و بقیه غیرساکن بوده‌اند (سرشماری عمومی، شانزده). زبان اهالی شهرستان بافت فارسی با گویش ویژۀ بافتی نزدیک به کرمانی است (فرهنگ، 32)، اما از آنجا که این شهرستان منطقه‌ای عشایری است، بجز زبان فارسی، عشایر به زبانهای ترکی و لری نیز صحبت می‌کنند. از مهم‌ترین ایلات آن می‌توان افشار، لُر، لک، سلیمانی، آیینه‌ای، کُچمی و جبال بارزی را نام برد (جغرافیا، 2/ 933-934؛ سرشمای اجتماعی...، 37).

پیشینۀ تاریخی

گفته شده است که مردم این سرزمین در قدیم در جایی به نام دشت آب زندگی می‌کردند، اما در باب زمان انتقال آنها به بافت، در منابع مطلبی نیامده است (جغرافیا، 2/ 934). بافت از جمله شهرهایی بوده که ماکوپولو از طریق آن به کرمان مراجعت کرده است. (ﻧﮑ: سایکس، 303). اشرف افغان نیز پس از شکست یافتن از نادر، به جهرم، لار، سیرجان و بافت رفته است (وثوقی، 94-95). در زمان آقامحمدخان قاجار قلعۀ رابر در شهر بافت توسط باباخان برادرزادۀ وی محاصره و تسخیر گردید (همو، 107).

شهربافت

این شهر در ◦56 و ′37 طول شرقی و °29 و´14 عرض شمالی و در فاصلۀ 164 کیلومتری از مرکز استان (شهر کرمان) در زمین مسطح و همواری قرار دارد (ﻧﮑ: پاپلی، 89؛ نیساری، 298).
نخستین‌بار در سدۀ 4ق/ 10م مؤلف حدودالعالم نام این شهر را بافت آورده، و دربارۀ آن چنین نوشته است: شهرکی است آبادان و با نعمت (ص 126). بافت در منابع به صورت «بافد» به عنوان شهری گرمسیر در کرمان نیز آمده است (ﻧﮑ : یاقوت، 1/ 474؛ ابوالفدا، 336-337).
از کوههای که در نواحی شمالی شهر بافت دیده می‌شود، می‌توان کوه سفیدِباغ فتک و کوه قلعه‌سنگ را نان برد (فرهنگ 33). رودخانۀ مشهور بافت نیز از کوه شاه سرچشمه گرفته، از میان این شهر می‌گذرد و در جنوب شرقی به هلیل‌رود می‌پیوندد. آب‌وهوای شهر بافت معتدل، و حداکثر دمای آن در تابستانها °38 و حداقل آن در زمستانها °5- است (همانجا).
شهر بافت طبق آخرین سرشماری کشور (آبان 1375) دارای 265‘5 خانوار معمولی ساکن با 568‘26 نفر جمعیت بوده است. از این عده 274‘13نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند (سرشماری عمومی، چهل). مردم بافت پیرو مذهب شیعۀ دوزادۀ امامی هستند و غالباً به زبان فارسی و به لهجۀ بلوچی تکلم می‌کنند (ﻧﮑ : فرهنگ، 34).
در این شهر به سبب دارا بودن زمین مساعد و شرایط جوی مطلوب، کشاورزی و دام‌پروری رواج دارد و برای تأمین آب نیزز از رودخانه و کاریز استفاده می‌شود. از محصولات عمدۀ این شهر می‌توان گندم، جو، ارزن، بادام، گردو، گلابی وانگور را نان برد. قال‌بافی نیز از صنایع مهم دستی در این شهر محسوب می‌شود (همانجا).

مآخذ

ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، 1840م؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، 1347ش؛ جغرافیای کامل ایران، تهران، 1366ش؛ حدودالعالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1362ش؛ سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، وزارت کشور، 1376ش؛ سایکس، پرسی، سفرنامه، ترجمۀ حسین سعادت نوری، تهران، 1363ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1377ش)، نتایج تفصیلی، استان کرمان، مرکز آمار ایران، تهران، 1378ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان بافت، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ سعیدیان، عبدالحسین، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، 1360ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ادارۀ جغرافیایی ارتش، تهران، 1360ش؛ ج 105؛ نیساری، سیروس، کلیات جغرافیای ایران، تهران، 1350ش؛ وثوقی رهبری، علی‌اکبر، تاریخ سیرجان، 1372ش؛ یاقوت، بلدان.

فریبا پات