احمد گران

اَحْمَدْ گِران، فرزند ابراهیم (ح 912-949ق/ 1506-1543م)، فاتح مسلمان حبشه ملقب به «صاحب الفتح» و «غازی». امهریهای حبشه هم او را به زبان امهری، گرانیه یعنی چپ دست لقب دادند (عارف، 88؛ EI2).
احمد اصلاً از مردم سومالی و فرزند کشیشی مسیحی به نام اَیجو بود. وی در ناحیۀ هوبه از ایالت عَدَل به دنیا آمد، سپس به جراد آبون رهبر شورشیان سومالی پیوست و پس از مرگ آبون رهبری مخالفان را در دست گرفت و سلطان ابوبکر محمد فرمانروای سومالی را شکست داد و خویش را امام خواند (بستانی؛ عرب فقیه، 7، 17؛ EI2, III/ 176). امتناع او از پرداخت باج به نجاشی (نگوس) لِبنادِنگَل امپراتور حبشه مایۀ جنگ شد و احمد برخی مناطق آن کشور را به تصرف درآورد. در 934ق/ 1528م ترکان عثمانی به تثبیت موضع خود در یمن، باب المندب و شرق افریقا پرداختند و ناوگان خود را در بندر زیلع در خلیج عدن مستقر ساختند و پس از انعقاد پیمان اتحاد با احمد، او را به هجوم به حبشه برانگیختند (حسن، 120-121). جنگ با هدف تسلط بر تمامی حبشه آغاز شد و احمد شروع به پیشروی کرد و لبنادنگل در پی شکستهای متوالی سال 935ق/ 1529م از نقطه‌ای به نقطۀ دیگر می‌گریخت (عارف، همانجا). احمد در همان سال به پیروزی مهمی در شمبرا کُره دست یافت (بستانی؛ عرب فقیه، 62-63). در 937ق/ 1531م داوارو و شوآ را زیر فرمان آورد. سپس در 940ق/ 1533م مناطق کساله و مازاگا را ویران کرد (بستانی، عارف، همانجاها) و در همان سال سرزمینهای امهارا ولاستا و سپس بالی، هدیه، گنز، وجّ، ورب، فطجار و افات در حبشه را به تسخیر خود درآورد (همانجا؛ عرب فقیه، 304).
احمد در 941ق/ 1534م به پادشاه سرزمین مَزَجه که ایالتی مسلمان‌نشین، ولی تحت‌الحمایۀ حبشه بود، پیوست (آرنولد، 83؛ عرب فقیه، 324) و در همان سال بندر تیگره در شمال حبشه را تصرف کرد (عارف، همانجا). سرانجام پس از چند سال نبرد، احمد به بخش اعظم حبشه چیره شد و از آن پس بسیاری از نیروهای خود را مرخص کرد و مهمات جنگی را به ترکان عثمانی بازپس داد. از این‌رو حبشیان به تجهیز دوبارۀ خود پرداختند (همو، 88-89) و لبنادنگل بر ضد احمد از پرتغالیها کمک خواست. در 948ق/ 1541م، 450 تن از نیروهای پرتغالی به رهبری کریستووا دِگاما با تجهیزات جنگی از طریق دریا به مَصّوع رسیدند (همو، 89)، اما لبنادنگل یک سال پیش از ورود نیروهای پرتغالی درگذشته بود و کلادیوس فرزند او (حک‍ 947-966ق/ 1540-1559م) از آنان استقبال کرد.
از آن سوی ناسازگاری برخی از گروههای سپاهی احمد که از بیابانگردان ترکیب یافته بود، و ناکامی او در قبال پیشرویهای اولیۀ پرتغالیها، او را برآن داشت تا از پادشاه زبید در یمن یاری جوید. احمد به یاری آنان توانست پرتغالیها را شکست دهد و کریستو وادِگاما را که در این نبرد به اسارت گرفته شده بود، به قتل رساند (بستانی، EI2). سرانجام گلاودِوُس امپراتور جدید حبشه، به همراه 200 تن از نیروهای باقی‌مانده از پرتغالیها به‌طور ناگهانی به سپاه احمد هجوم برد و در زانتِرا در 949ق/ 1543م به پیروزی قطعی رسید (بستانی؛ EI2) و احمد در همین نبرد و در وینادِگا به قتل رسید (بریتانیکا، VI/ 1009؛ بستانی، آرنولد، 86). با مرگ وی حبشیان بار دیگر بر کشورشان حاکمیت یافتند (عارف، 90)، اما جنگهای درازمدت احمد احمد با حبشیها و چیرگی وی بر آنان از اسباب گسترش سریع اسلام در حبشه به‌شمار می‌رود (نک‍ : آرنولد، 85).

مآخذ

آرنولد، توماس، تاریخ گسترش اسلام، ترجمۀ ابوالفضل عزتی، تهران، 1358ش؛ بستانی، حسن، حسن ابراهیم، انتشارالاسلام و العروبة فیمایلی الصحراء الکبری، معهد للدراسات العربیة العالیه، 1957م؛ عارف، ممتاز، الاحباش بین مأرب و اکسوم، بیروت اصیدا، 1975م؛ عرب فقیه، احمد، تحفةالزمان، به کوشش فهیم محمد شلتوت، جیبوتی، المکتبةالاسلامیه؛ نیز:

Britannica; EI2

حیدر بوذرجمهر