ابوالصلت هروی

اَبوالصَّلْتِ هَرَوی، عبدالسلام بن صالح بن سلیمان بن ایوب بن میسره (د شوال 236 / آوریل 851)، ‌محدث خراسانی. وی از موالی عبدالرحمن بن سَمُرۀ قرشی بود (خطیب، 11 / 46)، تاریخ ولادت وی روشن نیست، ‌لیكن از آن‌رو كه به گفتۀ ‌خودش از روزگار كودكی 30 سال در محضر سفیان بن عیینه (د 196 ق) بوده است (نك‍ : ذهبی،.سیر، 11 / 448)، ‌می‌توان تولد او را در حدود 160 ق / 777 م تخمین زد.
ابوالصلت به روایتی در مدینه زاده شد (طوسی، اختیار، 615- 616)، و در نیشابور اقامت گزید (ذهبی، تذهیب، 2 / 457). در طلب علم به نقاط مختلف چون عراق، حجاز و یمن سفر كرد و از كسانی چون حماد بن زید، شُریك، عطاء بن مسلم، ‌معتز بن سلیمان، عبدالرزاق صنعانی، مالك بن انس، فُضیل بن عیاض، ‌عبدالله بن مبارك و هُشیم استماع نمود (ابن‌ابی‌حاتم؛ 3 / 48؛ ابن عدی، 5 / 1968؛ خطیب، همانجا؛ ابن حجر، 6 / 319).
ابوالصلت چندی در بغداد به روایت حدیث پرداخت (خطیب، همانجا، ذهبی، سیر، همانجا) و در روزگار مأمون به عزم غزا به مرو آمد و چون به مجلس خلیفه وارد شد و مأمون كلام او را شنید، بدو علاقمند گشت و او را از خواص خویش ساخت. ابوالصلت در رد مرجئه؟ جهمیه، زنادقه و قدریه می‌كوشید و بارها با بشر مریسی در حضور مأمون مناظره كرد (خطیب، 11 / 47).
از زندگانی وی اطلاع بیشتری نداریم، جز آنكه چندی محضر امام رضا (ع)‌را درك كرده و از آن حضرت روایت نموده است (طوسی، رجال، 380، 396). چنانكه گفته شده در نیشابور در خدمت آن امام حاضر بوده و در سرخس نیز به دیدار وی رسیده است (ابن بابویه، 2 / 183-184؛ ابن حجر، همانجا).
به رغم اینكه شیخ طوسی او را از عامه شمرده (همان، 396؛ قس: خطیب، 11 / 47- 48)، گروهی از محدثان اهل سنت، تنها بر تشیع او خرده گرفته‌اند (عقیلی، 3 / 70؛ ذهبی، ‌میزان، 2‌ / 616؛ قس: طوسی، اختیار، همانجا) به هر روی برخی از رجال‌شناسان همچون یحیی بن معین، عجلی، ابن شاهین و نیز نجاشی از امامیه وی را توفیق كرده‌اند (نك‍ : عجلی، 303؛ ابن شاهین، 227؛ نجاشی، 2 / 60- 61؛ خطیب، 11 / 50)، حال آنكه بعضی دیگر همچون جوزجانی، ‌نسائی، ابوحاتم رازی، عقیلی، ‌ابن حبان، ‌ابن عدی و دارقطنی او را تضعیف نموده‌اند (جوزجانی، 205-206؛ عقیلی، ‌ابن ابی حاتم، همانجاها؛ ابن جبان، 2 / 151؛ ابن عدی، همانجا؛ خطیب، 11 / 51).
از میان روایت كنندگان از ابوصلت فرزندش محمد، احمد بن یحیی بلاذری، عبدالله بن احمد بن حنبل، احمد بن ابی خیثمه، ‌ابوبكر ابن ابی الدنیا، یعقوب بن سفیان بسوی، سهل بن زنجله، احمد بن منصور رمادی و عباس بن محمد دوری را می‌توان یاد كرد (بسوی، 3 / 77؛ بلاذری، 19؛ خطیب، 11 / 46؛ ذهبی، سیر، 11 / 446-447؛ ابن حجر، 6 / 319-320). ابوالصلت كتابی در باب وفات امام رضا (ع) تألیف كرده كه نجاشی از آن نام برده (نجاشی، 2 / 61) و ابن بابویه از آن در عیون اخبار الرضا (2 / 242- 245) استفاده كرده است. هم اكنون آرامگاهی منسوب به وی با نام خواجه اباصلت در سمت شرقی بیرون شهر مشهد وجود دارد. در قم و سمنان نیز مزارهایی منسوب به وی وجود داشته است (اعتمادالسلطنه، 2 / 385-386).

مآخذ

ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دكن، 1372 ق / 1952 م؛ ابن بابویه، محمد بن علی، عیون الاخبار الرضا، به كوشش مهدی الاجوردی، قم، چاپخانۀ علمیه؛ ابن حبان، محمد، كتاب المجروحین، به كوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دكن، 1326 ق؛ ابن شاهین، عمر بن احمد، تاریخ اسماء الثقات، به كوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، 1406 ق؛ ابن عدی، ‌عبدالله، ‌الكامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، 1405 ق / 1985 م؛ اعتمادالسلطنه، محمد حسن، مطلع الشمس، تهران، 1300 ق؛ بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به كوشش اكرم ضیاء عمری، بغداد، 1396 ق / 1976 م؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به كوشش محمد باقر محمودی، بیروت، 1397 ق / 1977 م؛ جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، احوال الرجال، به كوشش صبحی بدری سامرائی، بیروت، 1405 ق / 1985 م؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1349 ق؛ ذهبی، محمد بن احمد، تذهیب التهذیب، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز؛ همو، سیر اعلام النبلاء، به كوشش صالح سمر، بیروت، 1406 ق / 1986 م؛ همو، میزان الاعتدال، به كوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1382 ق / 1963 م؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، به كوشش حسن مصطفوی، مشهد، 1348 ش؛ همو، رجال، نجف، 1380 ق / 1961 م؛ عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، به كوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، 1405 ق / 1984 م؛ ‌عقیلی، محمد بن عمرو، الضعفاء الكبیر، به كوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، 1404 ق / 1984 م؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، به كوشش محمد جواد نائینی، بیروت، 1408 ق / 1988 م. 

بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث