ابراهیم بن مهزیار

اِبْراهیمِ‌ بْنِ مَهْزیار، ابواسحاق اهوازی از محدّثان شیعی سده‌های 2 و 3 ق / 8 و 9 م. از تاریخ زندگی او اطلاع کافی در دست نیست و تنها از لابه‌لای کتابهای حدیث و رجال می‌توان آگاهیهایی در این باره به دست آورد. تبارش در دَوْرَق خوزستان می‌زیستند و پدرش در آغاز مسیحی بوده و سپس به اسلام گرویده است (نجاشی، 2 / 74، 75). از آنجا که او از اصحاب امام جواد (د 220 ق / 835 م)، امام هادی (د 254 ق / 868 م) و امام حسن عسکری (ع) (د 260 ق / 874 م) بوده (صفار، 357؛ طوسی، رجال، 399، 410) و به روایتی (ابن بابویه، کمال‌الدین، 445-453) از اصحاب امام مهدی (ع) نیز بوده است، می‌توان دوران زندگی وی را بین 195-265 ق / 811- 878 م تخمین زد. ابن‌بابویه (همانجا) روایت مفصلی از ابراهیم نقل کرده است که حاکی از دیدار وی با امام مهدی (ع) و بزرگی شأنش نزد آن امام است. البته برخی در صحت این روایت تردید کرده و آن را خالی از خلل ندانسته‌اند (مجلسی، 52 / 47). کشّی روایتی از پسر ابراهیم، محمد نقل کرده که گویای این است که وی با وکیلان امام مهدی (ع) ارتباط داشته است (طوسی، اختیار، 531) و طبرسی از این‌گونه حدیثها چنین استنباط کرده که ابراهیم از سفیران آن حضرت بوده است (ص 416)، اما علامۀ حلّی (ص 6) روایت کّشی را ضعیف می‌داند. حدیث دیگری نشان می‌دهد که او وصی برادرش علی ‌بن مهزیار بوده است (کلینی، فروع، 4 / 310) و برخی این امر را یکی از دلایل وثاقت وی دانسته‌اند (نوری، 3 / 550). روایتی دیگر حاکی است که او از وکیلان امام حسن عسکری (ع) بوده است (مفید، 681، 682). البته نباید از نظر دور داشت که سفارت از جانب امام خاص‌تر از وکالت است و بنابر درست بودن وکالت ابراهیم، نمی‌توان این امر را همچون برخی رجال‌شناسان (مامقانی، 1 / 37) دلیلی بر وثاقت او دانست (خویی، 1 / 75، 76، 306). حلی (ص 19) او را ممدوح دانسته است. به نظر بعضی، از آنجا که ابن قولویه در کامل الزیارات (ص 21) حدیثی با واسطۀ ابراهیم آورده است، می‌توان او را ثقه قلمداد کرد؛ چه ابن قولویه در آغاز کتاب (ص 4) تصریح کرده که در آن جز از راویان ثقه حدیث نقل نکرده است. ابراهیم افزون بر حدیثهایی که به طور مستقیم از امامان عصرش (ع) شنیده و نقل کرده است (صفار، همانجا؛ کلینی، فروع، 3 / 404، 4 / 310؛ ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1 / 171، 2 / 272)، روایتهای دیگری نیز به واسطۀ برادرش علی ــ که بیش‌ترین روایاتش از اوست ــ (کلینی، اصول، 1 / 457، 461، 463)، صالح ‌بن سندی (طوسی، استبصار، 2 / 165)، فضالة‌ بن ایوب، ابن ابی عمیر، حسین ‌بن علی ‌بن بلال) همو، تهذیب، 1 / 447، 454، 2 / 337) و دیگران نقل کرده است. حسن‌ بن علی سرسونی (صفار، همانجا)، عبداللـه ‌بن جعفر حمیری (کلینی، اصول، 1 / 468)، سعد بن عبداللـه (ابن بابویه، خصال، 449)، محمد بن احمد بن یحیی (طوسی، تهذیب، 2 / 234)، حماد بن عبداللـه قندی (همو، اختیار، 610) و راویان دیگر از وی حدیث نقل کرده‌اند. در کتابهای معتبر شیعه دهها حدیث می‌بینیم که ابراهیم در اسناد آنهاست و فقیهان بزرگی چون صاحب جواهر به آنها استناد کرده‌اند (همو، استبصار، 1 / 472؛ همو، تهذیب، 3 / 317، 5 / 73؛ قس: نجفی، 12 / 35، 75، 19 / 242، 243). البشارات تنها کتابی است که به او نسبت داده‌اند (نجاشی، 1 / 89) و احتمال دارد که این، همان کتاب البشارات برادرش علی بوده باشد (طوسی، فهرست، 231) که ابراهیم روایت کرده و نجاشی به نام راوی ثبت کرده است.

مآخذ

ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، 1390 ق / 1970 م؛ همو، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، 1401 ق / 1981 م؛ همو، کتاب الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به کوشش عبدالحسین امینی، نجف، 1356 ق؛ حلّی، حسن‌ ابن علی، کتاب الرجال، به کوشش محدث ارموی، تهران، 1342 ش؛ خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، 1403 ق / 1983 م؛ صفّار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، به کوشش محسن کوچه باغی، تهران، منشورات الاعلمی؛ طبرسی، فضل ‌بن حسن، اعلام الوری، به کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، 1399 ق / 1979 م؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، 1348 ش؛ همو، الاستبصار، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، 1390 ق؛ همو، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، 1401 ق / 1981 م؛ همو، رجال، به کوشش محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، 1381 ق / 1961 م؛ همو، الفهرست، به کوشش اشپرنگر و دیگران، مشهد، 1351 ش؛ علامه حلی، حسن‌ بن یوسف، رجال، به کوشش محمد صادق، بحرالعلوم، نجف، 1381 ق / 1961 م؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، 1401ق / 1981م؛ همو، الفروع من الکافی، بیروت، 1401 ق / 1981 م؛ مامقانی، میرزاعبداللـه، تنقیح المقال، نجف، 1352 ق؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، 1983 م؛ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران، 1351 ش؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، به کوشش محمدجواد نایینی، بیروت، 1408 ق / 1988 م؛ نجفی، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، 1365 ق؛ نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، تهران، 1321 ق.

ناصر گذشته