ابن نحاس، محی الدین

اِبْنِ نَحّاس، محیی‌الدین احمد بن ابراهیم بن محمد دمشقی دمیاطی (د 814 ق / 1411 م)، فقیه حنفی، که بعدها به مذهب شافعی گرایش یافت. به گفتۀ سخاوی (1 / 203) وی ظرایف ریاضی را از طریق محاسبات هندسی به دست می‌آورد و آثاری در این زمینه نوشت که امروزه حتی نامی از آنها در دست نیست. در منابع چندان اطلاعی دربارۀ زندگی و تحصیلات او داده نشده، جز آنکه می‌دانیم وی در دمشق زندگی می‌کرد و با حملۀ سپاه تیمور لنگ به دمشق در 803 ق / 1401 م به مصر فرار کرد و نخست به شهر مَنزله رفت و مورد احترام اهالی آن قرار گرفت و سپس در دمیاط اقامت گزید (همانجا). از شاگردان وی تنها به محمد بن حسن بدرانی اشاره شده که کتاب مشارع الاشواق او را روایت کرده است (همو، 1 / 204). از ابن‌نحاس در منابع به عنوان فقیهی مبارز و سلحشور نام برده شده که در جهاد بر ضد مهاجمان مسیحی جنووا شرکت فعال داشت. مسألۀ جهاد مورد توجه خاص او بود، تا جایی که اثر مشهور خود را با عنوان مشارع الاشواق الی مصارع العشاق در همین زمینه تألیف کرد. ابن‌نحاس در نبردی که میان اهالی دمیاط و مهاجمان در گرفت، فرماندهی نیروهای مردمی را به عهده داشت و در همان نبرد کشته شد (ابن‌حجر، 7 / 24-25). 
دو اثر زیر از آثار او به چاپ رسیده است: 1. تنبیه الغافلین عن اعمال الجاهلین و تحذیر السالکین من افعال الهالکین، که در 1309 و 1313 ق در قاهره منتشر شده است. چاپ جدیدی از آن نیز در بیروت به کوشش عمادالدین عباس سعید در 1987 م انتشار یافته است؛ 2. مشارع الاشواق الی مصارع العشاق و مثیر الغرام الی دارالسلام، که دربارۀ جهاد و مجاهدان است و در 1272، 1290 و 1325 ق در قاهره و همچنین در 1806 م ترجمۀ آلمانی آن توسط فون‌هامر پورگشتال در لایپزیک به چاپ رسیده است. این اثر توسط باقی افندی با عنوان فضائل الجهاد به ترکی ترجمه شده و در 1251 ق در بولاق چاپ شده است. نیز خلاصه‌ای از آن که توسط خود ابن نحاس تهیه شده، در 1242 و 1251 ق در بولاق مصر به چاپ رسیده است. 
تنها اثر خطی که از ابن نحاس در دست است، با عنوان بیان المَغنَم فی الوِرد الاعظم است که نسخ متعددی از آن در کتابخانه‌های مصر (دارالکتب، 1 / 115) و قاسم محمد رجب در بغداد (عواد، 6) مضبوط است. سخاوی (1 / 203)، حاجی خلیفه (1 / 348) و زرکلی (1 / 87) آثار دیگری را نیز بدو نسبت داده‌اند. 

مآخذ

ابن حجر، احمد بن علی، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، 1394 ق / 1974 م؛ حاجی خلیفه، کشف؛ دارالکتب، فهرست؛ زرکلی، اعلام؛ سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، الضوء اللامع، قاهره، 1353 ق؛ عواد، کورکیس، فهرست المخطوطات العربیة فی خزانة قاسم محمد الرجب ببغداد، بغداد، 1384ق / 1965م. 

مهدی سلماسی