اینگوش

اینْگوش، جمهوری خودمختار، شامل سرزمینی در غرب جمهوری چِچِن و شمال جمهوری خودمختار اوستیای شمالی. جمهوری اینگوش تابع فدراسیون روسیه است. اینگوشها خود را گالگای (قالقای) می‌نامند كه نام عمده‌ترین قبیله از قبایل اینگوش است (كالویف، I/ 375؛ آكینر، 197). اینان از اقوام بومی قفقازند و صدها سال است كه در این سرزمین زندگی می‌كنند و در یك اثر جغرافیایی ارمنی سدۀ 1 ق/ 7م از آنها به عنوان یكی از قبایل شمال قفقاز یاد شده است (همانجاها). 
اینگوشها كه زیستگاه اصلیشان كوهستانها بود، امروزه در دامنۀ كوهها، جلگه‌ها و گذرگاههای مركزی رشته‌كوههای بزرگ قفقاز، زندگی می‌كنند. نام اینگوش از نام روستای انگوش گرفته شده است. این نام نخستین‌بار در سدۀ 18م از سوی اقوام قبارطه (كاباردا) به كار رفته، و سپس در مآخذ روسی كاربرد یافته است (كالویف، همانجا؛ BSE3, X/ 181). 
آغاز نقل مكان اینگوشها از مناطق كوهستانی به مناطق جلگه‌ای را در سده‌های 10-11 ق/ 16-17 م دانسته‌اند كه به ویژه در سالهای 1830-1860 م شدت گرفت و در نیمۀ دوم سدۀ 19 م اكثر مردم اینگوش به اراضی جلگه‌ای نقل مكان كرده بودند (همان، نیز آكینر، همانجاها). در دورۀ تزارهای روسیه بخش بزرگی از اراضی اینگوش، به ویژه نواحی كوهستانی از تصرف اینگوشها خارج شد و به تصرف روسها درآمد. در 1920م حكومت شوروی در اینگوش استقرار یافت. متعاقب آن در ژانویۀ 1921 این سرزمین به صورت بخشی از جمهوری خودمختار گورسكایا (كوهستانی) در آمد ( كشورها ... ، 234؛ آكینر، همانجا). 
در 1936 م/ 1315 ش اینگوشها و چچنها جمهوری خودمختار چچن ـ اینگوش را با مساحتى در حدود 300‘19كمـ2 در دو سوی رود تِرِك در شمال قفقاز تشكیل دادند كه مركز آن شهر گروزنی بود (BSE3, XXIV/ 507؛ قس : آكینر، 197-198). در سالهای 1943 و 1944م همۀ مردم چچن ــ اینگوش به اتهام همكاری با ارتش آلمان به آسیای مركزی و قزاقستان تبعید شدند و در 1946م جمهوری خودمختار چچن ــ اینگوش منحل شد (همو، 198؛ كشورها، همانجا؛ ابوالحسن شیرازی، 222، نیز حاشیۀ 39؛ قس: BSE3, X/ 181)، اما در 1957 م/ 1335 ش به اینگوشها و چچنها اجازه داده شد تا به سرزمین خود بازگردند و بار دیگر جمهوری خودمختار پیشین را احیا كنند (همانجا). 
در دسامبر 1992 طبق اصلاحیۀ قانونی، جمهوری چچن ـ اینگوش به صورت دو جمهوری مجزا درآمد و شهر نازران به عنوان مركز جمهوری اینگوش برگزیده شد ( كشورها، همانجا). پس از جدایی اینگوش از چچن، جمعیت آن به نحو چشمگیری افزایش یافت و در 1993 م/ 1372 ش به 700‘308 نفر رسید («بانك اطلاعات ... »، «2/ 2»)؛ ولی از آن پس رو به كاستی نهاد و در 1998م/ 1377ش به حدود 299 هزار نفر تقلیل یافت. شمار كسانی را كه در 1979 م به زبان اینگوشی سخنمی‌گفته‌اند، 186 هزار نفر نوشته‌اند (همان، «1/ 1»؛ «فرهنگ ... »، 488). 
زبان اینگوشی به گروه زبانهای كاخ (ویناخ) تعلق دارد كه شاخه ای از زبانهای قفقازی است و به زبان چچنی بسیار نزدیك است و مردم چچن و اینگوش، زبانهای یكدیگر رامی‌فهمند. بسیاری از واژه‌های روسی، عربی، فارسی و تركی، وام‌واژه‌های زبان اینگوشی را تشكیل می‌دهند (كالویف I/ 375؛ BSE3؛ همانجا؛ آكینر، 200-201). 
اینگوشها مسلمان و پیرو مذهب حنفی هستند (همو، 201؛ كالویف، I/ 387). اسلام از سرزمین چچن به منطقۀ اینگوش راه یافت و در نیمۀ نخست سدۀ 19م به صورت دین رسمی درآمد. برپایۀ آثاری كه از گذشته برجا مانده (از جمله بقایای بنای كلیسا و صلیبهای به دست آمده)، معلوم شده است كه اینگوشها در سده‌های 11 و 12 ق/ 17 و 18 م پیرو آیین مسیح بوده‌اند (همانجا). 

مآخذ

ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله، ملیتهای آسیای میانه، تهران، 1370 ش؛ كشورهای مستقل مشترك المنافع و جمهوریهای بالتیك، تهران، 1374 ش؛ نیز: 

Akiner, Sh., Islamic Peoples of the Soviet Union, London, 1986; BSE3; Foreign Investment Promotion Center (FIPC), Ingush Republic, Ministry of Economy of the Russian Federation, 1998; Kaloiev, V. A., «Ingushi», Narody Kavkaza, Moscow, 1960; Sovetskiĭ entsiklopedicheskiĭ slovar’, Moscow, 1987. 
عنایت‌الله رضا