امام باره

اِمامْ‌باره، یا امام‌بارا، به مفهوم «امام خانه»، بناهایی در سرزمین هند كه شیعیان برای برگذاری مراسم مذهبی خاص خود، در ماه محرم، در آنها گرد می‌آیند. 
امام باره گاه به نامهایی چون خانقاه نیز خوانده می‌شود، چنانکه حسینیه‌ها را در جنوب هند عاشورخانه می‌نامند. نخستین بار نواب صفدر جنگ (د 1167 ق/ 1754 م)، فرمانروای ایالت اوده، در دهلی ساختمانی برای برگذاری مراسم عزاداری محرم بنا نهاد كه می‌توان آن را نخستین نمونۀ امـام باره دانست (نک‍ : دهلوی، 1/ 222؛ كول، 95؛ EI2). 
پس از بنای امام بارۀ آصف‌الدوله در 1198ق/ 1784م، احداث امام باره‌ها رونق گرفت (نک‍ : ه‍ د، 1/ 426-427). سپس برای آرامگاه بزرگان نیز از آنها استفاده شد. تأمین هزینه برای امام باره در عرف شیعیان هند، همانند فرهنگ ایرانیان، ثواب شمرده می‌شده است (نک‍ : هالیستر، 165-166؛ كول، 96-97؛ EI2). 
در روزهای سوگواری غالباً مرسوم بوده است كه امام باره را چراغان كنند؛ چنانکه شوشتری (د 1220 ق/ 1805 م) نوشته است، امام بارۀ آصف‌الدوله را با شمع و چراغ، آیینه‌ها و اسباب طلا و جواهر آذین می‌بستند (ص 424). گاه در بیرون امام باره در گودالی آتش روشن می‌كنند تا نشانۀ آتش‌افروزی یزیدیان در خیمه گاه امام حسین (ع) و یادآور ظلم آنان باشد. عبور از روی آتش (زغالهای گداخته) با پای برهنه از جملۀ رسوم این سوگواریها بوده است. برخلاف امام باره‌هایی چون آصفیه، همۀ امام باره‌ها دارای سرای «زنانه» نیستند و گاه در مواردی خاص در اختیار زنان قرار می‌گیرند (هالیستر، 167-168, 174). 
اتاقكی آراسته كه نماد تابوت امام حسین (ع) است و در هند عموماً به آن «تعزیه» گفته می‌شود، مهم‌ترین وسیلۀ برگذاری مراسم در امام باره به شمار می‌آید. امام باره همچنین دارای ضریحی ثابت (قبری نمادین) است كه «كربلا» نامیده می‌شود (جعفری، 222-223, 225, 226؛ هالیستر، 166, 172-173؛ لولین جونز، 206). دسته‌های عزاداری میان امام باره‌ها آمد و شد می‌كنند و در حالی كه عَلَمها را به همراه دارند، «تعزیه» را نیز بر روی شانه حركت می‌دهند (آرزو، 158- 159؛ جعفری، 222, 224). 
در ساخت امام باره‌ها سنتهای معماری كاملاً یكسان اعمال نشده، اما پاره‌ای خصوصیات حاكی از تعلق آنها به سبك معماری متأخر دورۀ گوركانی است (نک‍ : لولین جونز، 209). عناصر این سبك را در بناهایی چون امام بارۀ لكهنو می‌توان بازیافت (EWA, X/ 233؛ نیز نک‍ : كخ، 132). 
امام بارۀ آصف‌الدوله كه معتبرترین بنا از این نوع است، در مجموعه‌ای از مسجد، صحنها و دروازه‌های آن قرار دارد و از مهم‌ترین بناهای تاریخی لكهنو به شمار می‌آید. در این مجموعه، امام باره و مسجد جامع لكهنو با 3 گنبد در محوطۀ اصلی قرار گرفته‌اند (رامپوری، 3/ 296-297؛ هالیستر، 157-158؛ كول، 95-98). بنای اصلی این امام باره تالاری گنبددار به ابعاد تقریبی 16×49 متر است و ایوانهایی در دو طرف آن وجود دارد. تمامی بنا را سقفی سترگ از آجر و سیمان می‌پوشاند («فرهنگ ... »، XVI/ 195؛ هالیستر، همانجا؛ رضوی، II/ 76). 
امام بارۀ حسین‌آباد كوچك‌تر از آصفیه است و یك سده پس از آن ساخته شده است. این امام‌باره كه مدفن بانی آن است، هرچند تزییناتی چشمگیر دارد، اما از نظر استخوان‌بندی بنا كم‌اهمیت شمرده می‌شود (كول، 95؛ «فرهنگ»، XVI/ 190-191, 195). 
امام‌بارۀ شاه نجف در مُتی محل لكهنو نیز مقبرۀ بانی آن را در خود دارد. گنبدخانۀ این امام‌باره محل برگذاری مراسم تعزیه است. بدین‌سان، مانند بسیاری از دیگر امام باره‌ها كاركردی چند گانه دارد (هالیستر، 159؛ داس، 75). 

مآخذ

آرزو، علی، چراغ هدایت، بمبئی، 1390ق؛ دهلوی، احمد، فرهنگ آصفیه، دهلی، 1974م؛ رامپوری، محمد، تاریخ اوده، كراچی،1980م؛ شوشتری،عبداللطیف، تحفة العالم، به كوشش صمد موحد، تهران، 1363 ش؛ نیز: 

Cole, J. R. I., Roots of North Indian Shīʿism in Iran and Iraq, Delhi, 1989; Das, N., The Architecture of Imambaras, Lucknow, 1991; EI2; EWA; Hollister, J. N., The Shiʿa of India, New Delhi, 1979; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1907-1909; Jaffri, H. A.,«Muharram Ceremonies in India», Taʿziyeh, Ritual and Drama in Iran, New York/ Tehran, 1979; Koch, E., Mughal Architecture, Munich, 1991; Llewellyn-Jones, R., A Fatal Friendship, Delhi, 1985; Rizvi, A. A., A Socio-Intellectual History of the IsnāʾAsharī Shīʿīs in India, Canberra, 1986. 
یدالله غلامی